Kiedy człowiek staje się istotą seksualną? Przez jakie fazy rozwoju seksualnego przechodzi? Moglibyśmy powiedzieć, że stajemy się istotami seksualnymi po dojrzewaniu płciowym. W broszurze Standardy edukacji seksualnej w Europie, wydanej w 2012 roku, WHO podchodzi do tematu seksualności w sposób kompleksowy, jako do sfery ludzkiego życia, która obejmuje wiele aspektów budowania więzi z innymi, poczucia własnej wartości, umiejętności stawiania granic i stosunku do własnego ciała. W takim ujęciu rozwój seksualny człowieka zaczyna się w momencie jego urodzenia.

W tym dokumencie zastosowano szeroką definicję edukacji seksualnej obejmującą nie tylko fizyczne, emocjonalne i interakcyjne aspekty seksualności i kontaktów seksualnych, ale także szereg innych czynników, takich jak przyjaźń czy poczucie bezpieczeństwa i atrakcyjności.

Standardy edukacji seksualnej w Europie, 2012

Poniżej opisane fazy rozwoju seksualnego pochodzą z broszury informacyjnej WHO.

Faza 1 (wiek od 0 do 3 lat)
Odkrywanie i badanie

Niemowlęta w wieku od 0. do 1. roku (odkrywanie)

• Rozwój seksualności dziecka rozpoczyna się w momencie urodzenia.
• Niemowlęta skupiają się całkowicie na własnych zmysłach: dotyku, słuchu, wzroku, smaku i zapachu. Dzięki swoim zmysłom mogą doświadczać uczuć komfortu i bezpieczeństwa. Niezwykle istotne jest przytulanie i obdarzanie pieszczotami własnego dziecka, z uwagi na fakt, iż dzięki temu tworzone są fundamenty jego zdrowego, właściwego rozwoju społecznego i emocjonalnego.
• Niemowlęta są niezwykle aktywne, odkrywając otaczający je świat. Jest to widoczne na podstawie występującej u nich tendencji do brania do ust zabawek (dotyk), przyglądania się twarzom lub poruszającym się przedmiotom (wzrok), a także słuchania muzyki (słuch). Niemowlęta odkrywają również własne ciała. Często dotykają się, a czasami dotykają również swoich narządów płciowych. Często nie dzieje się tak celowo, ale przez przypadek.

Małe dzieci w wieku od 2 do 3 lat (ciekawość/badanie własnego ciała)

• Małe dzieci stają się świadome samych siebie i swoich ciał. Uczą się także, że różnią się od innych dzieci i od osób dorosłych (rozwijają swoją tożsamość).
• Małe dzieci uczą się, że istnieją chłopcy i dziewczynki (dochodzi u nich do rozwoju tożsamości płciowej).
• Małe dzieci stają się bardzo ciekawe własnego ciała, a także osób z ich otoczenia. Często badają w dokładny sposób swoje ciała i narządy płciowe, a także pokazują je innym dzieciom i osobom dorosłym.
• Małe dzieci rozmyślnie dotykają swoje narządy płciowe, ponieważ sprawia im to przyjemność.
• U małych dzieci istnieje duża potrzeba kontaktu fizycznego. Lubią siadać innym osobom na kolanach i być przytulane.
• Małe dzieci zaczynają się także uczyć, co im wolno, a czego nie (normy społeczne).

Zobacz też: Edukacja seksualna dzieci – zalecenia WHO do 4 roku życia

Faza 2 (wiek od 4 do 6 lat)
Nauka reguł, zabawa i nawiązywanie przyjaźni

• Dzieci mają większy kontakt z dużymi grupami osób (w przedszkolu i szkole). Coraz więcej uczą się o tym, jak należy postępować (zasady społeczne).
• Uczą się, iż osoby dorosłe nie pochwalają eksponowania publicznie swojego ciała i dotykania siebie lub innych. W związku z tym mniej chętnie chodzą nago i nie dotykają swoich narządów płciowych w miejscach publicznych.
• Badanie własnego ciała i ciała innych osób odbywa się bardziej w kontekście zabawy („gry seksualne”): dzieci bawią się w „mamę i tatę”, a także w „lekarza„ początkowo w sposób jawny, natomiast później często w sekrecie. Dzieje się tak, ponieważ dzieci dalej uczą się, że przebywanie nago w miejscach publicznych jest niedozwolone.
• „Faza brzydkich wyrazów” – dzieci odkrywają, że istnieją granice. Zauważają one, iż mówienie pewnych wyrazów wywołuje reakcję innych osób z ich otoczenia. Jest to dla nich ekscytujące i zabawne, a zatem ciągle powtarzają te słowa.
• W tym wieku dzieci interesują się sprawami prokreacji i często zadają pytania typu: „Skąd się biorą dzieci?”.
• Większość dzieci zaczyna doświadczać uczucia wstydu w odniesieniu do własnego ciała i zaczynają wyznaczać granice w stosunku do siebie.
• Dzieci wiedzą, że są chłopcem lub dziewczynką i że zawsze nimi będą. Rozwijają się u nich wyraźne koncepcje dotyczące tego, „co robią chłopcy” i „co robią dziewczynki” (role społeczne).
• Dzieci nawiązują przyjaźnie z innymi dziećmi: najczęściej z dziećmi obu płci, choć czasami jedynie z chłopcami lub dziewczynkami (osobami tej samej płci).
• Dzieci w tym wieku często kojarzą przyjaźń i sympatię z miłością i twierdzą, że „są zakochane”. Na przykład bardzo często mówią, że są zakochane w swojej mamie, tacie lub króliku. To zazwyczaj nie ma nic wspólnego z odczuwaniem seksualności i pożądania. Często jest to sposób mówienia o tym, że kogoś lubią.

Faza 3 (wiek od 7 do 9 lat)
Wstyd i pierwsza miłość

• Dzieci mogą czuć się nieswojo, kiedy są nagie w obecności innych osób. Nie chcą już rozbierać się w obecności osób dorosłych i przestają chodzić nago.
• Dzieci zadają mniej pytań dotyczących seksu, co jednak nie oznacza, iż są w mniejszym stopniu zainteresowane tym tematem. Zorientowały się już, iż seks jest tematem „niewygodnym” i że nie jest właściwe mówienie o nim w miejscach publicznych.
• Dzieci dużo fantazjują, wykorzystując to, co widzą wokół siebie (rodzina, szkoła, telewizja itp.). Ich fantazje często mieszają się z rzeczywistością i mogą dotyczyć na przykład miłości, a czasami także tego, jak to jest być zakochanym w osobie tej samej płci.
• Tworzą się grupy „dziewcząt” i „chłopców” oceniające się nawzajem. Chłopcy często uważają, że dziewczynki są „głupie” i „dziecinne”, podczas gdy dziewczynki sądzą, iż chłopcy są „zbyt awanturniczy” i zachowują się „w sposób brutalny”.
• W sytuacjach grupowych (klasa, przyjaciele) często uważają, iż istotne jest pokazanie, jacy są dorośli, silni i mądrzy. Dzieci próbują wzajemnie prześcigać się. Chcą pokazać, iż wiedzą coś o świecie starszych dzieci i osób dorosłych. Jednym ze sposobów jest pokazywanie jak dużo wiedzą o seksie, używając wyrażeń erotycznych (języka związanego z seksem). Dzieci znajdują rymy do słów związanych z seksem i opowiadają sobie dowcipy dotyczące seksu (sprośne dowcipy). Należy jednak zaznaczyć, iż często nie rozumieją o czym mówią
• W tym okresie życia często doświadczają uczucia, iż po raz pierwszy są zakochane.

Nowoczesne media, przede wszystkim telefony komórkowe i Internet, w krótkim czasie stały się niezwykle istotnymi źródłami informacji. Jednak szereg tego typu informacji, zwłaszcza te dotyczące seksualności, jest nieprawdziwych, niewyważonych, nierealistycznych i często poniżających, zwłaszcza w stosunku do kobiet (pornografia zamieszczana w Internecie). Dlatego też biorąc pod uwagę racjonalnie uzasadnioną potrzebę edukacji seksualnej, konieczne jest przeciwdziałanie i korygowanie błędnych informacji i wyobrażeń przekazywanych przez media.

Standardy edukacji seksualnej w Europie, 2012

Faza 4 (wiek od 10 do 15 lat)
Okres przed dojrzewaniem i dojrzewanie

10-11-latki: okres przed dojrzewaniem

• Rozpoczyna się okres dojrzewania. Hormony płciowe zaczynają być aktywne, co manifestuje się w sposobie zachowania i rozwoju fizycznym, ale także w sposobie postrzegania i wahaniach nastroju. Dziewczynki zazwyczaj osiągają ten okres rozwojowy 2 lata wcześniej niż chłopcy. Pojawiają się widoczne zmiany fizyczne, takie jak rozwój piersi i zwiększenie wzrostu
• Od około 10. roku życia dzieci zaczynają bardziej interesować się seksualnością osób dorosłych. Częściej fantazjują na temat seksualności i słyszą oraz widzą różne rzeczy w książkach, telewizji i Internecie, co z kolei zwiększa ich ciekawość. Pomimo wszystko ich reakcje mogą być pruderyjne bądź bezceremonialne w momencie, kiedy rozpoczyna się z nimi rozmowy na temat seksualności
• W tym okresie mogą być podejmowane pierwsze kroki „dotyczące” miłości: młodzi ludzie zaczynają spotykać się ze sobą i ostrożnie zalecają się do siebie (trzymanie się za ręce, pocałunki w policzki itp.)

Wiek od 12 do 15 lat: okres dojrzewania

• U większości chłopców w tym okresie rozpoczyna się dojrzewanie. Rozpoczyna się wzrost penisa i jąder, a także pojawia się owłosienie narządów płciowych i pod pachami. Następuje gwałtowny wzrost. Głos staje się głębszy i zaczyna pojawiać się zarost. U chłopców w wieku 13 lat (średnio) po raz pierwszy ma miejsce ejakulacja, co jest oznaką, iż są oni dojrzali seksualnie i mogą mieć dzieci.
• Dziewczynki również rozwijają się dalej. Okres gwałtownego wzrostu mają już za sobą, zaczyna się pojawiać owłosienie łonowe i pod pachami. U dziewczynek w wieku 12 lat (średnio) występuje pierwsza miesiączka, co oznacza, iż są one dojrzałe seksualne i mogą zajść w ciążę.
• Może zwiększać się częstość masturbacji, w większym stopniu u chłopców niż u dziewczynek.
• Osoby w wieku młodzieńczym mogą być bardzo niepewne w odniesieniu do swojego rozwoju własnego ciała i zadawać sobie pytanie „Czy to jest prawidłowe?”, „Czy ich rozwój nie przebiega zbyt wolno w porównaniu z rówieśnikami?”.
• Osoby młode muszą przyzwyczaić się do swojego „nowego ciała”, często czują się nieswojo i są zażenowane
• U młodych osób rozwija się seksualny wizerunek samych siebie: traktują siebie jako osoby, które mogą uprawiać seks, a to z kolei jest powodem, że chcą być atrakcyjne. Ponieważ często czują się niepewnie w stosunku do własnego ciała, są również niepewne co do tego, w jakiej mierze są atrakcyjne (dla swojego potencjalnego partnera)
• Młodzi ludzie w tym wieku często są bardzo wrażliwi na opinie innych osób: wpływ na nich mogą wywierać rówieśnicy
• Zaczynają także postrzegać osoby w tym samym wieku jako seksualnie atrakcyjne
• Chłopcy i dziewczęta stopniowo odkrywają, czy bardziej interesują się chłopcami, czy dziewczynkami (orientacja seksualna).
• Często po raz pierwszy się zakochują na poważnie. Flirtują ze sobą i tworzą pierwsze związki. Są bardziej doświadczeni w całowaniu się i pieszczotach, pettingu.

Faza 4 (wiek od 16 do 18 lat)
Na progu dorosłości

• Młodzi ludzie stają się bardziej niezależni i w mniejszym stopniu są związani z własnymi rodzicami.
• Młode osoby w bardziej wyraźny sposób uświadamiają sobie, czy są heteroseksualne, czy homoseksualne.
• Zaczynają eksperymentować ze związkami.
• Młodzi ludzie zdobywają doświadczenia seksualne: całują się pieszczą, niektórzy zdobywają te doświadczenia szybciej niż inni.
• Kolejność rozwoju seksualnego młodych ludzi przebiega następująco: całowanie się, dotykanie i pieszczenie przez ubrania, pieszczoty nago, stosunki seksualne (osoby heteroseksualne) i w końcu seks oralny i czasami analny.
• Nabierają większego doświadczenia, jak układać sobie relacje z osobami przeciwnej płci: pertraktacje, komunikowanie się, wyrażanie życzeń i wyznaczanie granic oraz okazywanie szacunku – wszystko to stanowi dla nich istotne kwestie.

Tak wygląda rozwój seksualny w ujęciu ekspertów WHO.

Wybrane treści dostępne w Strefie Czytelnika:

• Prawa seksualne według WHO
  
• Badania Rene Spitza nad skutkami rozłąki z matką
  
• Karta osobistych praw według Charlesa Whitfielda
• Przemoc psychiczna i emocjonalna – przykłady
• Lęk przed śmiercią. Irvin Yalom, Patrząc w słońce
• Objawy DDA i DDD
• Pełna kontrola impulsów? Dopiero po 25 roku życia

Więcej bezpłatnych treści: 

• Bariery komunikacyjne – “brudna dwunastka” Thomasa Gordona
• Tryby w Terapii Schematów
• Schemat Wadliwość
• Jak osłabić schemat Deprywacji emocjonalnej
• Bezpieczne i pozabezpieczne style przywiązania
• Potrzeba bliskości i dotyku – eksperyment Harrego Harlow’a
• Fazy rozwoju seksualnego według WHO
• Dlaczego nie potrafię płakać? Moja historia
• Nie potrafię płakać – dlaczego?
• 8 zadań rozwojowych według Eriksona
• Osobowość samopokonująca się, czyli masochistyczna
• Wierność małżeńska, a fantazjowanie o innej osobie
• Pętla dopaminowa, jak uzależniają treści cyfrowe? (w tym social media)

Źródło:
Biuro Regionalne WHO dla Europy i BZgA, Standardy edukacji seksualnej w Europie, 2012
Zdjęcie autorstwa Kelly Sikkema, Unsplash