Bezpieczne i pozabezpieczne style przywiązania

Pierwszym zadaniem rozwojowym jakie stoi przed dzieckiem jest wykształcenie przywiązania do matki lub swojego opiekuna. Na prymitywnym, instynktownym poziomie, to od jakości tej więzi zależą szanse dziecka na przeżycie. Gdy uda mu się wytworzyć bezpieczne przywiązanie z matką, to dzięki tej więzi będzie mogło rosnąć i rozwijać się, aż do osiągnięcia autonomii.

Matka karmi, pielęgnuje, chroni i obdarza pełnym czułości dotykiem dziecko dlatego, bo nawiązało się między nimi przywiązanie, miłość i wyjątkowa, najsilniejsza ze wszystkich więź.

Zachowania matki lub opiekuna dziecka, związane z wykształcaniem się bezpiecznego stylu przywiązania:

• Zaspokajanie fizycznych i emocjonalnych potrzeb dziecka szybko, spójnie i z wyczuciem
• Odpowiadanie serdecznie na dążenia dziecka do bliskości. Matka powinna przygarnąć dziecko, które wyciąga do niej ręce, nie odwracać się do niego ani nie odnosić się chłodno.
• Dostrajanie i empatyczne podejście do stanów emocjonalnych dziecka
• Pełen miłości kontakt wzrokowy

Dzięki świadomości, że zawsze, gdy zwrócimy się do matki, nasze potrzeby zostaną zaspokojone, a uczucia zrozumiane i zaakceptowane, czujemy się w tej relacji bezpiecznie. (…) Matka albo jest przy nas gdy płaczemy, albo jej nie ma; zaspokaja nasze potrzeby albo nie. W modelu faz rozwojowych Erika Eriksona łączy się to z podstawą ufnością lub nieufnością, którą wyrabiamy sobie w pierwszym roku życia.

Jasmine Lee Cori

Zobacz też: 8 zadań rozwojowych według Eriksona

Jeśli w pierwszych miesiącach życia zostanie nawiązana relacja oparta na bezpiecznym przywiązaniu, utrzyma się przez całe dzieciństwo, a nawet przez całe życie.

Dlaczego bezpieczne przywiązanie jest takie ważne?

Badania dowodzą, że bezpiecznie przywiązane dzieci wykazują większą elastyczność emocjonalną i podwyższone zdolności kognitywne oraz lepiej funkcjonują w społeczeństwie. Lepiej odnajdują się w nowych sytuacjach. Jako licealiści łatwiej sobie radzą z frustracją i wyzwaniami, a w obliczu porażki nie załamują się, lecz wzmagają starania. Bezpiecznie przywiązane dzieci wyrastają na dobrze przystosowanych dorosłych, którzy potrafią formować relacje na bazie bezpiecznego przywiązania i regulować własne emocje oraz pozytywnie patrzą na świat.

Jasmine Lee Cori

Badania wskazują, że w USA około 30% ludzi nie wykształciło bezpiecznego stylu przywiązania, co zdaje się przechodzić z pokolenia na pokolenie. W przypadku dzieci matek, które cierpią na depresję, odsetek ten wynosi 50%.

Pozabezpieczne style przywiązania

Osoby, które nie miały szczęścia wykształcić bezpiecznego stylu przywiązania, mogły sobie radzić tworząc jeden z następujących styli przywiązania:

Styl samowystarczalny (unikający)

Każdy styl przywiązania bywa nazywany w różny sposób przez różnych badaczy. Styl samowystarczalny jest nazywany również:

• stylem kompulsywnie-samowystarczalnym wg Johna Bowlby’iego,
• stylem unikającym wg Mary Ainsworth
• stylem lekceważącym wg Mary Main

Styl samowystarczający wykształca się u dziecka, które jest konsekwentnie odrzucane lub ignorowane przez matkę. Dziecko uczy się w ten sposób, że wyrażanie swoich potrzeb jest nieskuteczne lub nawet niebezpieczne i uczy się je tłumić.

Matki dzieci o samowystarczalnym (unikającym) stylu przywiązania:

• Ignorują potrzebę przywiązania niemowlęcia i jego dążenie do fizycznej bliskości
• Odczuwają dyskomfort lub reagują wrogością na oznaki zależności
• Unikają serdecznych kontaktów twarzą w twarz
• Unikają serdecznego kontaktu fizycznego i czułości
• Rzadko wyrażają emocje

Jak stresująca dla dziecka jest niereagująca matka, która nie wyraża emocji i ignoruje sygnały wysyłane przez dziecko, możemy oglądać w eksperymencie „kamiennej twarzy” stworzonym przez dr Ed Tronick.

Matka dziecka z bezpiecznym stylem przywiązania jest poproszona o przybranie kamiennej, niereagującej twarzy na dwie minuty. Reakcja dziecka jest natychmiastowa i próby nawiązania z powrotem kontaktu nasilają się, aż dziecko zaczyna płakać zrozpaczone.

Taki sam eksperyment nagrano również z udziałem tatusiów i reakcje dzieci były takie same. Bycie w nieustającej więzi ze swoim opiekunem jest podstawową potrzebą każdego dziecka, która gwarantuje mu poczucie bezpieczeństwa i zakotwiczenia w świecie.

Dzieci, które wykształcą styl unikający / samowystarczalny, wypierają swoją potrzebę bliskości z matką. Gdy bierze się je na ręce wiotczeją zrezygnowane, jako dzieci w wieku szkolnym odpowiadają jednym słowem i unikają nawiązania kontaktu.

Jako dorośli trzymają wszystkich na dystans i boją się nawiązać prawdziwą bliskość z drugim człowiekiem. Skutkowałoby to nawiązaniem łączności z dotkliwym poczuciem bycia odrzuconym jako niemowlę, które noszą na dnie serca. Osoby z samowystarczającym stylem przywiązania są głuche na potrzeby z zakresu przywiązania i nie rozumieją lub nawet nie są świadomi swoich emocji.

Styl zaabsorbowany (lękowy)

Styl zaabsorbowany jest nazywany również:

• stylem lękowym wg Johna Bowlby’iego,
• stylem ambiwalentnym wg Mary Ainsworth
• stylem zależnym

Matki dzieci przywiązanych w sposób zaabsorbowany (lękowy) nie odrzucają swoich dzieci kompletnie i konsekwentnie, jak matki dzieci przywiązanych w sposób samowystarczalny (unikający), ale nie są w stanie stworzyć stałego poczucia bezpieczeństwa. Raz są przy dziecku, a raz nie. Czasem okazują mu miłość, by innym razem być zupełnie zimnymi i odciętymi.

Dzieci przywiązane w sposób zaabsorbowany (lękowy) wykazują wzmożoną potrzebę bliskości oraz złość i skłonność do odrzucania innych, gdy bliskość nie zostanie zapewniona. W procedurze obcej sytuacji (metodzie badawczej stosowanej w badaniu stylów przywiązania) roczne dzieci reagują zdenerwowaniem gdy są opuszczone przez matkę, lecz gdy powraca reagują niechęcią i złością na próbę ponownego zbliżenia się.

Osoby przywiązane w sposób zaabsorbowany (lękowy):

• mają wzmożoną potrzebę bliskości
• są nadmiernie wyczulone na sygnały dotyczące odrzucenia
• kwestionują i testują zaangażowanie innych
• podkreślają swoje potrzeby i uwypuklają bezradność, by skłonić innych do otoczenia ich opieką
• karzą innych za to, że nie spełniają ich żądań
• reagują gniewem, gdy ich potrzeby w zakresie bliskości i więzi nie są zaspokajane

Styl nadopiekuńczy (kompulsywnie opiekuńczy)

Osoby o nadopiekuńczym stylu przywiązania lekceważą własne potrzeby, skupiając się całkowicie na potrzebach innych. Pomagają innym (bez względu na to, czy inni potrzebują pomocy), aby pozostać blisko nich.

Istnieją teorie, że styl nadopiekuńczy u dorosłych wyrasta ze stylu zaabsorbowanego w dzieciństwie.

Styl zdezorganizowany (zdezorientowany)

Dzieci, które wykształciły ten styl przywiązania wykazują zachowania charakterystyczne dla przynajmniej jednego z wyżej wymienionych stylów, przeplatając je z momentami konsternacji i strachu. Ten wzorzec występuje u większości dzieci krzywdzonych, dzieci alkoholików i dzieci rodziców, którzy chorują na chroniczną depresję.

Rodzice, którzy znęcają się nad dziećmi lub są w inny sposób dysfunkcyjni, nie stosują zazwyczaj przemocy, nie zaniedbują dziecka przez cały czas. Są zarówno źródłem strachu i krzywdy jak i pocieszenia i opieki, co jest dla dziecka bardzo dezorientujące.

Skutki zdezorganizowanego stylu przywiązania:

• zaburzenia w sferze emocjonalnej, społecznej i poznawczej
• brak umiejętności samouspokojenia
• poczucie, że jest się winnym i pozbawionym jakiejkolwiek wartości
• poczucie wyobcowania względem otaczającego świata
• nadmierna czujność i nieufność
• unikanie intymności i bliskości
• stosowanie mechanizmów obronnych: dysocjacji, dystrakcji, agresji, wycofania

Czy wiesz jaki jest Twój styl przywiązania?

Możesz to zrobić między innymi na stronie Fundacji XXII, wypełniając kwestionariusz stylu przywiązania. Wyniki otrzymasz bezpłatnie na adres e-mail. Wyniki kwestionariusza najlepiej omówić na sesji z psychologiem lub psychoterapeutą.

Link do kwestionariusza stylu przywiązania opracowanego przez prof. Plopę.

Źródło:
Jasmine Lee Cori, Matka niedostępna emocjonalnie. Jak rozpoznać i wyleczyć niewidzialne skutki zaniedbania emocjonalnego w dzieciństwie, Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa 2020
Daniel J. Siegel, Toward an interpersonal neurobiology of the developing mind: Attachment relationships, “mindsight,” and neural integration, 1999
Ruth P. Newton, The Attachment Connection: Parenting a Secure and Confident Child Using the Science of Attachment, 2008
Zdjęcie autorstwa Sandra Seitamaa, Unsplash

Zobacz też:
10 cech Dobrej Matki według Jasmin Lee Cori
Badania Rene Spitza nad skutkami rozłąki z matką
Potrzeba bliskości i dotyku – eksperyment Harrego Harlow’a