Przemoc psychiczna i emocjonalna – przykłady

Dorastając w środowisku dysfunkcyjnym wytwarzamy niezdrową tolerancję na przemoc psychiczną, przemoc emocjonalną i naruszanie naszych granic.

Charles L. Whitfield w swojej świetnej książce „Zadbaj o swoje wewnętrzne dziecko: Wsparcie dla DDA i DDD” przeprowadza nas przez różne niuanse skutków dorastania w środowisku dysfunkcyjnym.

Jakie jest dysfunkcyjne środowisko rodzinne? Zazwyczaj można je scharakteryzować przynajmniej jedną z poniższych cech:

• Zaniedbujące
• Maltretujące
• Niekonsekwentne
• Nieprzewidywalne
• Arbitralne
• Zaprzeczające
• Posiadające jedną lub więcej tajemnic, których należy strzec
• Zabraniające uczuć
• Zabraniające potrzeb
• Surowe (w niektórych przypadkach)
• Sporadycznie chaotyczne (w tym nastawione na kryzys)
• Ciche i sporadycznie funkcyjne

Przemoc psychiczna i przemoc emocjonalna

Charles L. Whitfield zamieszcza w swojej książce następującą listę zachowań przemocowych, które obejmują przemoc psychiczną i przemoc emocjonalną.

• Porzucenie
• Zaniedbanie
• Przemoc fizyczna (np. szarpanie, popychanie, klapsy, bicie, znęcanie się fizyczne, na tle seksualnym itd.)
• Zawstydzanie
• Upokarzanie
• Poniżanie
• Wywoływanie poczucia winy
• Krytykowanie
• Kompromitowanie
• Wyśmiewanie
• Drażnienie
• Manipulowanie
• Oszukiwanie
• Okłamywanie
• Zdradzanie
• Krzywdzenie
• Okrucieństwo
• Umniejszanie
• Onieśmielanie
• Protekcjonalne traktowanie
• Grożenie
• Zastraszanie
• Nadużywanie władzy, tyranizowanie
• Kontrolowanie
• Ograniczanie
• Nieokazywanie miłości
• Lekceważące traktowanie
• Dyskredytowanie
• Podważanie
• Wprowadzanie w błąd
• Wyrażanie dezaprobaty
• Lekceważenie uczuć, pragnień i potrzeb
• Łamanie obietnic
• Wzbudzanie fałszywej nadziei
• Niekonsekwentne, arbitralne zachowanie
• Stawianie niejasnych żądań
• Tłamszenie
• Powtarzanie:
  „Nie powinieneś czuć… (złości / smutku / żalu)”
  „Gdybyś tylko… (był lepszy lub inny)”
  „Powinieneś… (być lepszy lub inny)”

Myślę, że Charles L. Whitfield specjalnie ułożył tą listę w ten sposób, zawierając w niej bardzo szerokie spektrum zachowań. Warto podejść z otwartością do tej listy. Czytanie tej listy może powodować uczucie dyskomfortu lub chęć obrony przez dyskredytowanie czy umniejszanie „co to za przemoc, bez przesady”.

Uważaj na to, co ludzie każą Ci zapomnieć.

Murier Rukeyser

Na przykład krytykowanie, może budzić kontrowersje. Jednak jeśli się nad tym chwilę pochylimy i wyobrazimy sobie krytykę skierowaną do dziecka i powtarzającą się regularnie, nie możemy tego nazwać inaczej jak jak po prostu przemoc psychiczna wobec dziecka. Dziecko potrzebuje wsparcia i przewodnictwa ze strony bliskich dorosłych. Krytyka nie jest wsparciem ani przewodnictwem tylko przemocą emocjonalną, nie liczeniem się z wrażliwością i kruchością emocjonalną dziecka i zadaje głębokie rany kiełkującemu poczuciu własnej wartości dziecka.

Możemy się też zastanowić nad tym, czy krytykowanie wobec dorosłej osoby jest również formą przemocy emocjonalnej? Stwierdzenie „beznadziejnie to zrobiłeś” / „za mało się postarałeś” z pewnością odebralibyśmy jako naruszające i raniące. Z kolei wyrażenie naszej opinii „wiesz, mi się to nie podoba” nie jest już krytyką, tylko naszą szczerą opinią i nie ma na celu zadać rany drugiej osobie, zatem nie jest przemocowe.

Czy krzyczenie jest przemocą psychiczną?

Na liście brakuje jeszcze krzyku. Krzyczymy po to, by obronić nasze granice, przestraszyć lub zaatakować drugą osobę. Krzyk jest ostatecznym sygnałem ostrzegawczym przed przemocą fizyczną. Jeśli idziemy sobie ulicą i ktoś na nas zacznie wrzeszczeć, bez wątpliwości uznamy taką sytuację za przemoc i prawdopodobnie po takim nieoczekiwanym i bezpodstawnym ataku będziemy musieli się chwilę pozbierać emocjonalnie do kupy. Nie ulega wątpliwości, że krzyczenie na drugą osobę, jest formą napaści na nią i jest przemocą.

Krzyczenie na innych ludzi jak najbardziej jest formą przemocy. Krzyk osoby dorosłej, która z perspektywy dziecka jest wszechmocna, wobec której dziecko jest kompletnie bezradne i uzależnione jest przerażający. Z kolei z naszej perspektywy dorosłego, jeśli często krzyczymy, jest to sygnał, że nie dbamy o nasze potrzeby i jedziemy na takich „oparach”, że nawet małe rzeczy postrzegamy w naszym systemie „walcz lub uciekaj” jako zagrażające.

Jeśli rozbrykane dziecko lub rozlane mleko, czy leżąca na podłodze skarpetka przeciąża nasz system nerwowy do tego stopnia, że wywala nam korki i zaczynamy krzyczeć, jest to dobry moment na to, żeby pochylić się nad naszymi potrzebami, naszym wewnętrznym dzieckiem i wyszarpać choćby skrawki czasu na to, żeby zadbać o siebie. Skorzystamy na tym nie tylko my sami (bo będziemy bardziej zaopiekowani i wyregulowani), ale każdy kto z nami obcuje w ciągu dnia, bo nikt nie odczuwa przyjemności z obcowaniem z osobą, która jest do tego stopnia napięta, że często musi uciekać się do krzyku.

Jeśli jesteś rodzicem i czujesz, że nie radzisz sobie ze swoimi emocjami, które wywołuje w Tobie rodzicielstwo, możesz skorzystać z bezpłatnej pomocy psychologicznej, którą oferuje fundacja Dajemy Dzieciom Siłę.

W kontekście przemocy psychicznej i przemocy emocjonalnej warto również pochylić się nad negatywnymi zasadami, które funkcjonują w rodzinach dysfunkcyjnych i alkoholowych:

• Nie wyraża się uczuć
• Nie należy się złościć
• Nie wolno Ci się smucić
• Nie powinno się płakać
• Należy robić tak, jak mówię, a nie tak jak robię
• Powinno się być „grzecznym”, „miłym”, „idealnym”
• Należy unikać konfliktów (lub rozwiązywania konfliktów)
• Nie ma co myśleć i mówić; lepiej wykonywać polecenia
• Należy spisywać się dobrze w szkole, bez względu na wszystko
• Nie zadaje się pytań
• Nie wolno zdradzić rodziny
• Nie rozmawia się na temat rodziny z innymi; dochowuje się rodzinnych tajemnic
• Dzieci nie mają głosu!
• Nie powinno się dyskutować z dorosłymi
• Nie wolno się przeciwstawiać
• Trzeba zawsze dobrze wyglądać
• Rodzic ma zawsze rację – dziecko nigdy
• Trzeba zachowywać kontrolę
• Wszystko kręci się wokół picia alkoholika (lub zachowania osoby z problemami)
• Picie (lub inne problematyczne zachowanie np. związane z hazardem, zdradą, pracoholizmem, zakupoholizmem, nerwicą, depresją) nie jest przyczyną naszych problemów
• Należy utrzymywać status quo
• Każdy członek rodziny musi umożliwiać istnienie dysfunkcji

Najpotężniejszą bronią rodziców jest odrzucenie lub jego groźba. Ponieważ dzieci są całkowicie uzależnione od rodziców, nie mogą się przed taką groźbą obronić. 

Aleksander Lowen, Narcyzm

Przemoc psychiczna i przemoc emocjonalna – przykłady

Poniżej lista negatywnych, przemocowych komunikatów, często kierowanych do dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej. Lista pochodzi z książki Charles L. Whitfield „Zadbaj o swoje wewnętrzne dziecko: Wsparcie dla DDA i DDD”.

• Wstydź się
• Jest z Tobą coś nie tak
• Żałuję, że się urodziłeś
• Twoje potrzeby nie są w porządku
• Dorośnij wreszcie
• Masz się słuchać
• Bądź mężczyzną
• Duże dzieci nie płaczą
• Bądź grzeczną dziewczynką (damą)
• Wcale się tak nie czujesz
• Nie zachowuj się tak
• Jesteś głupi (niedobry, niegrzeczny itd.)
• To Twoja wina
• Jesteś mi to winien
• Oczywiście, że Cię kocham!
• Poświęcam się dla Ciebie
• Jak możesz mi to robić?
• Przestanę Cię kochać, jeśli Ty…
• Doprowadzasz mnie do szału!
• Nigdy niczego nie osiągniesz
• To nie miało prawa boleć
• Jesteś taki samolubny
• Wpędzisz mnie do grobu
• To nieprawda
• Obiecuję (i nie dotrzymuję słowa)
• Przyprawiasz mnie o mdłości!
• Wolelibyśmy chłopca / dziewczynkę
• Ty…!

Inne wpisy, które mogą Ci się spodobać:
Objawy DDA i DDD
Lęk przed sukcesem i zbieranie niesprawiedliwości
„Nie potrafię płakać”. Stłumione emocje i wstyd przed łzami
Zniekształcenie poznawcze: Przepowiadanie przyszłości
Wierność małżeńska, a fantazjowanie o innej osobie
Narcyzm oczami Aleksandra Lowena
Zrzucanie napięcia, otrząsanie się z emocji – co to jest TRE ®?

Źródło:
Charles L. Whitfield, Zadbaj o swoje wewnętrzne dziecko: Wsparcie dla DDA i DDD, Feeria 2021
Zdjęcie autorstwa Daniele Levis Pelusi, Unsplash