„To wydarzenie lub sytuacje, które wywołują w człowieku intensywny lęk, bezradność lub przerażenie, pozostawiając trwały ślad na psychice” – Judith Herman

„Czasami życie dostarcza takich doświadczeń, które przekraczają nasze zdolności do zrozumienia i poradzenia sobie z nimi w sposób zdrowy” – John Bowlby


 „Niszczy nasze poczucie bezpieczeństwa, łamie nasze zaufanie do świata i ludzi zmuszając nas do budowania nowych strategii przetrwania” – Zygmunt Freud

Definicja

Powyższe definicje stworzone przez uznanych psychologów, psychiatrów i badaczy oddają różnorodność pojmowania tego czym jest trauma. Każda z nich podkreśla inny jej aspekt: więzi emocjonalnych, intensywnych przeżyć czy fundamentalnych zmian w postrzeganiu rzeczywistości.

Odłóżmy jednak na bok naukę i pomyślmy czym dla nas jest TRAUMA. Już samo słowo powoduje małe wzdrygnięcie wewnątrz. Zaliczamy do niej jedynie wszystkie, katastroficzne wydarzenia takie jak wojna, śmierć bliskiej osoby itp.? A może trauma to również te ciche mniej zauważalne wydarzenia jak ciągła przemoc psychiczna, stres, poczucie odrzucenia z dzieciństwa albo brak odpowiedzi na nasze potrzeby emocjonalne?

Jedno jest pewne – trauma to trudny temat. Pozostawia trwały ślad na mapie naszej psychiki. Tworzy dziury, które później próbujemy wypełnić lub obejść na różne sposoby. Niektóre zdrowe, inne mniej, prowadzące nas w stronę zaburzeń osobowości. W tym artykule spróbujemy zrozumieć jak te wyrwy wpływają na rozwój osobowości, dlaczego mogą prowadzić do patologii i jak możemy rozpoznać  objawy traumy i jej konsekwencje. Let’s go.

Trauma nie jest pojęciem jednowymiarowym i powinna być traktowana bardzo subiektywnie i indywidualnie. Dla jednej osoby oznacza nagły i druzgocący cios czyli jedno wydarzenie, które w jednej chwili zmienia całe życie, jak śmierć kogoś bliskiego. Dla innej to cichy, systematyczny proces niszczenia wewnętrznej równowagi wynikający z życia w ciągłym stresie lub w wyniku długotrwałej przemocy psychicznej. Istnieją również traumy powstające u podstaw budowania i tworzenia osobowości. Tam, gdzie powinna być bezwarunkowa akceptacja i miłość pojawił się ból, zaniedbanie lub odrzucenie.

Nie sposób więc zamknąć definicje traumy w jedną sztywną ramę. Z powyższego opisu wynika, że wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje traumy: Traumę jednorazową, traumę chroniczną, traumę relacyjną i dodatkowo traumę wtórną której doświadczenie nie dotyczy nas bezpośrednio, ale jesteśmy jej świadkami lub uczestnikami.

Trauma jednorazowa

Trauma jednorazowa. To ta, która przechodzi jak piorun z jasnego nieba. Jeden, moment, w którym w jednej chwili zmienia się całe życie. Może to być wypadek, śmierć bliskiej osoby, przemoc fizyczna czy brutalny napad. Tego rodzaju doświadczenia wbijają się w naszą psychikę jak drzazga, zostawiając w niej trwały ślad. Jej siła to siła owego wydarzenia, które wytrąca nas z poczucia bezpieczeństwa. Rozpoznać ją można po intensywnych reakcjach emocjonalnych, które nie mogą zostać zignorowane. Osoby jej doświadczające często odczuwają silne reakcje lękowe i mają trudności z powrotem do normalnego funkcjonowania. Często towarzyszy temu PTSD, czyli zespół stresu pourazowego. Charakteryzują go objawy takie jak senność, pobudliwość, poczucie zagrożenia, niemożność odcięcia się od wydarzenia i przeżywanie go wciąż na nowo, a także flashbacki.

Przepracowanie takiej traumy to proces, który wymaga cierpliwości, czasu i odpowiednich narzędzi. To nie jest coś, co można zamieścić pod dywan. Nie wystarczy kilka dni odpoczynku, obejrzenie serialu lub wyspanie się. Pierwszym krokiem jest zaakceptowanie, że traumatyczne wydarzenie miało swoje konsekwencje, które należy przepracować.

W terapii poznawczo-behawioralnej, która zmienia nasze schematy myślowe, można na nowo nauczyć się reagować na stres w bardziej kontrolowany i mniej impulsywny sposób. Pomocne mogą okazać się wszelkie techniki relaksacyjne, zmniejszające napięcia płynące z ciała. Przepracowanie emocji z traumą może odbywać się w ramach terapii ekspozycyjnej. W tym podejściu osoba stopniowo zmierza się z przypomnieniem traumatycznego wydarzenia, ale w kontrolowanym środowisku z terapeutą. Celem jest stopniowe oswajanie się z wydarzeniem, aż przestanie być źródłem chronicznego cierpienia.

Leczące i kojące okazują się również rozmowy z bliskimi, które dają poczucie bezpieczeństwa i zrozumienia. Ważnym krokiem w terapii traumy jest również nadanie nowego kontekstu przeżytemu wydarzeniu – nauczenie się patrzenia na nie z innej perspektywy, która może pomóc wyjść z cierpienia i odbudować wewnętrzną równowagę.

Trauma chroniczna

Jest zupełnie innym rodzajem doświadczenia niż trauma jednorazowa. Nie ma tutaj jednego, nagłego wydarzenia, które wywraca życie do góry nogami. Zamiast tego mamy długotrwały i systematyczny proces, który powoli ale nieustannie podkopuje poczucie własnej wartości, niszczy poczucie bezpieczeństwa i wiarę w siebie oraz zdolność do normalnego funkcjonowania. Trauma chroniczna rozwija się w wyniku wielokrotnie powtarzających się krzywdzących zachowań albo sytuacji. Mamy z nią do czynienia w środowisku pełnym przemocy fizycznej lub emocjonalnej, w wyniku długotrwałego stresu lub izolacji społecznej. W jej źródłach znajdują się zaniedbania jak i różne formy nadużyć.

Objawy traumy chronicznej są bardziej subtelne niż jednorazowej, co nie oznacza, że są mniej dotkliwe. Mogą obejmować ciągłe poczucie zagrożenia -osoby dotknięte tym stanem, niemal nieustannie spodziewają się ataku lub krzywdy przez co żyją w ciągłym napięciu i są bardzo podatne na wywołanie lęku. Trudności z regulacją emocji również stanowią charakterystyczny objaw. Nagle wybuchy gniewu, chroniczne poczucie smutku lub wewnętrznej pustki odbierają radość życia, zaburzają codzienne funkcjonowanie i prowadzą do izolacji. Takie objawy negatywnie wpływają na relacje z innymi ludźmi, powodują trudności w budowaniu bliskości i zrozumienia. Bliskie otoczenie często błędnie interpretuje te zachowania postrzegając je jako brak zaangażowania, obojętność czy nadmierną impulsywność zamiast dostrzegać ich źródło w traumatycznych doświadczeniach. To z kolei może prowadzić do jeszcze większego poczucia wyobcowania i niezrozumienia. Często również osoby dotknięte traumą chroniczną czują, że nie mają wpływu na swoje życie i los co w większości przypadków prowadzi do depresji i wycofania społecznego. Kolejnymi elementami są objawy somatyczne takie jak bóle głowy, problemy z trawieniem  i napięcie mięśniowe związane z odczuwaniem chronicznego stresu.

Leczenie tego rodzaju traumy jest skomplikowane i bardzo czasochłonne. Proces wymaga skupienia zarówno na przeszłości jak i teraźniejszości, a jego celem jest nie tylko uwolnienie się od przeszłości ale też nauka nowych wzorców postępowania. Pomocna może okazać się terapia skoncentrowana na traumie np. EMDR – pomaga przetwarzać bolesne wspomnienia poprzez stymulację obu półkul mózgowych za pomocą ruchów oczu, dźwięków czy dotyku. Dzięki temu wspomnienia tracą swoją intensywną emocjonalną moc, a osoba może spojrzeć na nie z większym dystansem i poczuć ulgę. Terapia schematów okazuje się pomocna przy zmianie głęboko zakorzenionych wzorców myślenia oraz zachowań, które wynikają z traumy. Terapia CBT, zwłaszcza jej wariant narracyjny, który pomaga spojrzeć na bolesną historie z innej bardziej wspierającej perspektywy. Techniki regulacji emocji praca z ciałem np. joga lub inne preferowane formy ruchu pomagają uwolnić napięcie nagromadzone w ciele.

 Trauma chroniczna jest głęboko osadzona w psychice, co sprawia, że jej przepracowanie wymaga cierpliwości i wyrozumiałości dla samego siebie. Wygląda niemalże jak wychodzenie z okopu, ale dzięki odpowiedniej pomocy i zaangażowaniu możliwe jest odzyskanie równowagi wewnętrznej i poczucie bezpieczeństwa.

Trauma relacyjna

To rodzaj traumy, która rozwija się w kontekście zaburzonych relacji międzyludzkich. Nie wynika z pojedynczego wydarzenia, lecz z powtarzających się doświadczeń związanych z zaniedbaniem, odrzuceniem lub nadużyciem w bliskich więziach, takich jak relacje z rodzicami, opiekunami, partnerami czy innymi osobami znaczącymi. Często pojawia się w dzieciństwie, gdy potrzeby emocjonalne i fizyczne dziecka nie są właściwie zaspokajane, ale może również powstać w dorosłych relacjach, szczególnie w tych opartych na współuzależnieniu lub przemocy.

Trauma relacyjna różni się od innych typów traumy tym, że jej rdzeniem są trudności w budowaniu bezpiecznych więzi z innymi ludźmi. Osoby dotknięte tym rodzajem traumy mogą doświadczać problemów z zaufaniem, strachem przed odrzuceniem lub nadmiernym lękiem przed bliskością. Objawy są głęboko zakorzenione i obejmują zarówno emocjonalne, jak i behawioralne reakcje. Mogą przejawiać się jako trudności w regulacji emocji, chroniczny lęk, poczucie bycia niegodnym miłości czy nadmierne kontrolowanie zachowań innych.

Relacje interpersonalne u osób z traumą relacyjną często bywają pełne napięć i nieporozumień. Z jednej strony osoby te mogą nieświadomie unikać bliskości, z drugiej zaś mogą poszukiwać jej w sposób kompulsywny, co prowadzi do relacji pełnych chaosu i cierpienia. Wybuchy gniewu, nadmierna zazdrość czy trudności w otwartym wyrażaniu uczuć są często niewłaściwie interpretowane przez otoczenie jako cechy osobowości, co jeszcze bardziej pogłębia izolację i brak wsparcia.

Praca z traumą opiera się na przywróceniu poczucia bezpieczeństwa, budowaniu zdrowych wzorców w relacji oraz przepracowanie bolesnych doświadczeń. Do jednej ze skuteczniejszych terapii należy terapia oparta na więzi. Skupia się na naprawie zranionych więzi i budowaniu bezpiecznej relacji terapeutycznej, co pozwala zobaczyć zdrowy model relacji. Terapia psychodynamiczna pozwala zrozumieć jak wcześniejszego doświadczenia z opiekunami wpłynęły na nasze poczucie wartości i styl przywiązania oraz pomaga przetworzyć wewnętrzne konflikty. W Pracy z traumą relacyjną skuteczne mogą być również techniki CBT, które pomagają w rozpoznaniu i modyfikacji negatywnych myśli i przekonań, a także EMDR, która wspiera przetwarzanie głęboko zablokowanych traumatycznych wspomnień. Wszystkie te podejścia pomagają w odbudowaniu poczucia bezpieczeństwa i zdrowych wzorców relacyjnych.

Trauma, niezależnie od jej rodzaju, ma głęboki wpływ na życie osoby, prowadząc do trudności w relacjach, regulacji emocji oraz poczucia bezpieczeństwa. Każda z nich jest na swój sposób dramatyczna i destrukcyjna dla przeżywającej jej jednostki. Kluczowy jest odpowiedni dobór techniki ale także odwaga by sięgnąć po pomoc. Skutki tych traum mogą nie być zauważalne dla otoczenia ani nawet dla nas samych, zwłaszcza, gdy żyjemy z nimi na co dzień i wydają się już być naszą normalnością. Nie musimy mierzyć się z tym sami – choć dostrzeżenie traumy w naszym życiu jest trudne to pomoc jest dostępna, a krok do uzdrowienia możliwy do podjęcia.

Jeśli wydaje ci się, że przeżywasz którąś z tych traum bądź rozpoznajesz ją u kogoś bliskiego spójrz na tę osobę lub na siebie z większą empatią i zrozumieniem. Poniżej znajdziesz numery telefonów i miejsca, które mogą ci w jakiś sposób pomóc. Nawet jeden najmniejszy krok w przód jest znaczący ale pierwszy jest ten najważniejszy.

1.     Niebieska Linia ( dla osób doświadczających przemocy) 800 120 002

2.     Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży 116 111

3.     Centrum praw kobiet 800 107 777

4.     Fundacja Itaka ( oferuje pomoc osobom zaginionych i ich rodzinom ) 22 654 70 70

5.     Krajowy telefon Interwencyjny dla osób uzależnionych 801 199 990

6.     Telefon dla osób dorosłych w kryzysie 800 70 222

Źródła:

1. Katarzyna Adamus, Terapia traumy
2. ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE/ ANNALS OF PSYCHOLOGY KONRAD JANOWSKI Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Instytut Psychologii Katedra Psychologii Klinicznej Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie Wydział Psychologii TRAUMA – KONTROWERSJE WOKÓŁ POJĘCIA, DIAGNOZA, NASTĘPSTWA, IMPLIKACJE PRAKTYCZNE
3. Trauma relacyjna Relational trauma Dorota Draczyńska Instytut Psychiatrii i Neurologii,  I Klinika Psychiatryczna