DSPS – co to jest zespół opóżnionej fazy snu?
DSPS ( Delayed Sleep Phase Syndrome) – Zespół opóźnionej fazy snu, to zaburzenie rytmu okołodobowego , polegające na tym, że naturalny cykl snu i czuwania osoby z zaburzeniem jest znacznie przesunięty względem tradycyjnych godzin społecznych.
Osoby z tym zaburzeniem zasypiają najczęściej bardzo póżno między 2.00 a 6.00 rano i mają trudności z obudzeniem się przed południem.
Ważnym faktem jest to , że osoby takie w sytuacji gdy mogą spać zgodnie z własnym zegarem biologicznym, np. w wakacje ich sen jest jakościowo normalny, śpią wystarczającą ilość godzin i budzą się wypoczęci.
Przyczyny zespołu opóżnionej fazy snu .
Jedną z głównych przyczyn DSPS jest naturalne wydłużenie wewnętrznego rytmu dobowego.
Większość ludzi ma rytm dobowy nieco dłuższy niż 24 godziny, jednak światło dzienne codziennie go koryguje.
U osób z DSPS rytm ten może być jeszcze bardziej wydłużony a ich organizmy oporniej reagują na bodzce synchronizujące zegar biologiczny.
Nie bez znaczenia są tutaj również geny. Badania wykazały, że istnieją warianty genetyczne związane z wydłużonym okresem rytmu dobowego.
Na przesunięcie zegara biologicznego znacznie wpływa również ekspozycja na sztuczne światło w godzinach wieczornych ( ekrany komputerów, smartfony).Wynika to z tego, że światło , szczególnie niebieskie tłumi produkcję melatoniny – hormonu, który reguluje nasz sen, czyli opóźnia moment w którym czujemy się senni.
Warto zwrócić uwagę również na to jaką rolę w DSPS odgrywa wiek.
Zespół opóźnionej fazy snu częściej występuje u nastolatków gdyż w okresie dojrzewania naturalne zmiany w rytmie biologicznym prowadzą do przesunięcia pory zasypiania. W większości przypadków zmiany te cofają się wraz z wiekiem, ale bywa również tak, że mogą się utrwalić i prowadzić do chronicznych problemów z dostosowaniem rytmu snu do wymagań społeczeństwa.
Skąd się bierze DSPS
W podwzgórzu mózgu umiejscowione jest jądro nadskrzyżowaniowe , które reguluje rytm dobowy. Odbiera ono sygnały świetlne z siatkówki oka i synchronizuje wewnętrzny zegar organizmu z cyklem dnia i nocy.
U osób z DSPS wydzielanie melatoniny rozpoczyna się znacznie później niż u większości ludzi .Znacznie później zmniejsza się także temperatura ciała przed snem. Mimo prób utrzymania regularnych pór snu ograniczona jest u tych osób zdolność do wczesnego wstawania.
Objawy opóźnionej fazy snu
Do najczęstszych objawów DSPS należą :
- Trudności z zasypianiem przed późną nocą.
- Problemy z pobudką wcześnie rano.
- Nadmierna senność w godzinach porannych i popołudniowych.
W konsekwencji tego osoby z opóźnioną fazą snu często doświadczają pogorszenia funkcji poznawczych z powodu chronicznego niewyspania, często spóźniają się. Doświadczają również zaburzeń nastroju w tym depresji i lęków.
Diagnozowanie DSPS
Aby zdiagnozować zespół opóźnionej fazy snu po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu medycznego , lekarz zaleca prowadzenie dzienniczka snu przez okres co najmniej dwóch tygodni. Pomocne staje się również noszenie na nadgarstku urządzenia, które monitoruje aktywność i cykle snu. Można zbadać krew lub ślinę pod kontem melatoniny. Często jednak konieczne jest wykluczenie innych zaburzeń snu takich jak bezsenność, depresja czy narkolepsja.
Leczenie opóźnionej fazy snu.
Leczenie DSPS wymaga dużej dyscypliny ze strony pacjenta. Metodami terapeutycznymi , którymi można się posiłkować są min:
- Terapia światłem – ekspozycja na jasne światło w czasie dnia, najlepiej rano pomaga przesunąć rytm dobowy. Często stosuje się specjalne lampy emitujące światło o intensywności 10000 luksów.
- Suplementacja melatoniną – dawkowanie i godziny podania powinny być ustalane indywidualnie przez lekarza. Najczęściej podaje się ją 1-2 godziny przed snem.
- Należy wprowadzić stałe pory snu i budzenia się.
- Dobrze jest unikać ekspozycji na jasne światło i ekrany w godzinach wieczornych.
- Terapia poznawczo- behawioralna.
W wielu przypadkach wyleczenie z DSPS jest bardzo trudne. Dlatego osoby cierpiące na to zaburzenie uczą się dostosowywać swoje życie do własnego rytmu dobowego. Badania pokazują , że osoby z DSPS mogą być bardziej kreatywne i lepiej funkcjonować w godzinach wieczornych. Dobrym przykładem tego może być Albert Eistein, który podobno miał naturalnie przesunięty rytm dobowy i pracował głównie w nocy.
Podsumowując, zespół opóźnionej fazy snu to często bagatelizowane zaburzenie, które wpływa na życie codzienne, zdrowie psychiczne i społeczne funkcjonowanie osób nim dotkniętych .Jego przyczyny obejmują zarówno czynniki biologiczne jak i środowiskowe. Chociaż leczenie jest ,możliwe, wymaga dużo dyscypliny, cierpliwości i wsparcia. Zrozumienie mechanizmów stojących za DSPS może pomóc w lepszym dostosowaniu życia do indywidualnego rytmu organizmu, zamiast walki z własną biologią.
Bibliografia
- „Sen i zaburzenia snu od narodzin do dorosłości – Magda kaczor, Magdalena Szczęsna, Wydawnictwo PZWL, 2023r.
- ” Medycyna snu ” .Tom 1 Jacek Wolf, Karol Grabowski, Artur Mamcarz, Michał Skalski, Adam Wichniak.
- „Jak sen staje się udręką” – Guy Leschziner, wydawnictwo Amber.
