Kiedy szybko przestaje wystarczać
W świecie, w którym wszystko ma działać szybko, skutecznie i najlepiej „od ręki”, coraz więcej osób zgłasza się na terapię z pytaniem: czy da się to jakoś naprawić? Lęk, który ścina z nóg. Związek, który się powtarza. Poczucie bycia niewystarczającym — mimo sukcesów. I owszem — często się da. Są terapie, które oferują konkretne techniki, gotowe strategie, sposoby na objawy. I one naprawdę mogą działać. Ale czasem… coś nie puszcza. Bo problem nie leży tylko w objawie, ale w tym, co go napędza — głęboko pod powierzchnią. Wtedy pojawia się pytanie: czy chcę tylko zniknięcia objawu, czy zrozumienia, skąd się wziął? To właśnie w tym miejscu zaczyna się psychoterapia psychodynamiczna — nurt, który nie goni za szybkim efektem, ale szuka prawdy.
Nie, świadomość – nieświadomość
Nie wybieramy świadomości. Wybieramy nieświadomość. Nie dlatego, że chcemy — ale dlatego, że nie wiemy, że można inaczej.
Psychoterapia psychodynamiczna opiera się na przekonaniu, że wiele z naszych zachowań, decyzji i relacji kształtuje się poza naszą świadomością. To, co niewidoczne, ale aktywne — nasze pragnienia, lęki, wyparte emocje i zapomniane obrazy — to wszystko nie znika. Ono działa. Kieruje. Wraca.
To Freud jako pierwszy nazwał ten obszar nieświadomością i porównał go do góry lodowej — widzimy tylko czubek, a reszta, choć ukryta, ma największą moc. Ale to Carl Gustav Jung poszedł dalej — dostrzegł, że oprócz osobistej nieświadomości istnieje też coś większego: nieświadomość zbiorowa. Zbiór uniwersalnych symboli, lęków i wyobrażeń, które nosimy w sobie jako ludzie — niezależnie od wychowania, języka, historii. To, dlatego czasem reagujemy „zbyt silnie”. Albo czujemy coś, co trudno nazwać, a co wydaje się większe niż my. Bo nieświadomość to nie tylko nasze dzieciństwo. To także dziedzictwo — rodzinne, kulturowe, międzypokoleniowe.
Dziecko, które nie mogło wyrażać złości, uczy się, że złość zagraża relacji. Dorosły, który nie potrafi być sam, może nie wiedzieć, że samotność uruchamia w nim coś znacznie starszego niż on sam — archetyp porzucenia. I to już nie tylko osobista historia, ale głęboka matryca emocjonalna, która działa pod powierzchnią.
Nieświadomość to nie potwór z szafy. To mechanizm obronny. To echo. To pamięć ciała i duszy. Ale kiedy nie mamy do niej dostępu — nie wiemy, co tak naprawdę nami kieruje. I właśnie dlatego psychoterapia psychodynamiczna nie pyta: „co Ci jest?” tylko „kiedy to się zaczęło?” Bo jeśli coś wraca, to może nie po to, żeby Cię zniszczyć. Może po to, żebyś w końcu się temu przyjrzał.
A o co pytają inne nurty?
Psychoterapia psychodynamiczna nie pyta najpierw „jakie masz myśli?”. Pyta raczej: dlaczego te myśli się pojawiają, z czego się wywodzą, kiedy zaczęły kierować Twoim światem? To podejście nie zatrzymuje się na objawie. Przesuwa uwagę w głąb — aż do pierwszych śladów emocji, które nie znalazły wtedy słów. Do momentów, które nie zostały domknięte. Do relacji, które nadal żyją — choć dawno się skończyły. Inne nurty? Pytają inaczej. I mają w tym swoją wartość. Bo nie zawsze trzeba sięgać do źródła. Czasem trzeba po prostu poradzić sobie z tym, co jest teraz. I każdy z nurtów, który to oferuje, robi to z innej strony.
CBT: Co myślisz o sobie? Co myślisz o świecie?
CBT (terapia poznawczo-behawioralna) jest jak mapa myśli. Zakłada, że to, jak interpretujemy rzeczywistość, wpływa na nasze emocje i działania. I że zmieniając sposób myślenia, możemy wpłynąć na samopoczucie. To terapia logiczna, zadaniowa, często krótko- lub średnioterminowa. Dobrze sprawdza się tam, gdzie trzeba ogarnąć objaw: ataki paniki, natrętne myśli, zachowania kompulsywne, depresyjne wzorce myślowe. Ale nie zawsze sięga do emocjonalnego trzonu. Czasem poprawia funkcjonowanie — ale nie uwalnia historii, która doprowadziła do kryzysu.
Humanistyczna: Co możesz osiągnąć? Jaki masz potencjał?
Nurt humanistyczny patrzy na człowieka jako na istotę zdolną do wzrostu, rozwoju i zmiany. Główne pytanie nie brzmi „co poszło nie tak?”, tylko: „co w Tobie czeka, żeby się rozwinąć?” To podejście szuka zasobów, nie patologii. Skupia się na doświadczeniu, relacji, autentyczności. Nie analizuje przeszłości, tylko pracuje z tym, co teraz. Pyta: co możesz z tym zrobić? Jak możesz zbliżyć się do siebie, do tego, kim naprawdę jesteś?
Mindfulness i Gestalt: Co czujesz teraz? Gdzie to czujesz?
Mindfulness i Gestalt wyrastają z tych samych korzeni — z humanizmu, z idei obecności, zaufania do siebie i zakotwiczenia w „tu i teraz”. Mindfulness to uważność: bycie z tym, co się dzieje w danej chwili, bez oceniania. Wrażliwość na szczegóły, mikrodoznania, oddech, napięcie w ciele, drgnięcie myśli.
Gestalt idzie podobnie, ale z naciskiem na kontakt i ekspresję. Co się z Tobą dzieje tu, w tej chwili, w tej relacji. To terapia doświadczania i wyrażania. Obie formy nie grzebią w przeszłości. Zakładają, że zmiana może wydarzyć się teraz. I że to wystarczy.
TSR: Co możesz zrobić, żeby już teraz było lepiej?
Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (TSR) nie pyta, dlaczego się tak czujesz, tylko co sprawi, że poczujesz się choć trochę lepiej. To podejście maksymalnie pragmatyczne, krótkoterminowe, często wykorzystywane w interwencjach kryzysowych, coachingu i poradnictwie. Tu liczy się zmiana, nie analiza. Jeśli coś działa — rób tego więcej. Jeśli nie działa — zrób coś innego. To terapia szybkich efektów i mikrocelów: jeden krok, jeden ruch, jeden sygnał nadziei. Bez grzebania w przeszłości. Bez rozkładania wszystkiego na czynniki pierwsze. I czasem — właśnie tego trzeba. Oddechu. Ulgi. Ruszenia z miejsca.
Nie chodzi tylko o to, jakie pytania zadaje terapia. Chodzi o to, gdzie i jak szuka odpowiedzi.
Niektóre podejścia koncentrują się na tym, co widać na pierwszy rzut oka — na objawach, przekonaniach, codziennych trudnościach. Inne patrzą na tu i teraz, zachęcając do czucia, obserwowania, bycia blisko siebie. Jeszcze inne chcą jak najszybciej znaleźć rozwiązanie i zrobić pierwszy krok. To wszystko ma sens. I każda z tych dróg może przynieść ulgę. Psychoterapia psychodynamiczna sięga jednak głębiej.
Nie pyta tylko: jak to zmienić?
Pyta: dlaczego w ogóle tak się dzieje? Co to znaczy? Co próbuje się dopowiedzieć?
I właśnie w tym, że się nie spieszy — jest jej siła. Bo nie wszystko da się wyciszyć. Czasem coś trzeba wreszcie usłyszeć. Nie musi to być jedyna droga. Być może warto czasem połączyć ją z innym nurtem: z CBT, by oswoić lęk, z gestaltem, by odzyskać ciało, z mindfulness, by nauczyć się być. Jednak to właśnie psychodynamika często pokazuje, dlaczego to wszystko w ogóle było potrzebne. I może dlatego powinna być królową. Nie po to, żeby dominować. Ale po to, żeby przypominać, że w człowieku jest coś więcej niż objaw do wyciszenia.
Źródła:
Freud, Z. (2024). Moje życie i psychoanaliza (E. Adamska, Red.). Bellona. (Oryg. „Ma vie et la psychanalyse”)
Zimbardo, P. G., Johnson, R. L., & McCann, V. (2017). Psychologia. Kluczowe koncepcje. Tom 1: Podstawy psychologii. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Prochaska, J. O., & Norcross, J. C. (2018). Systems of Psychotherapy: A Transtheoretical Analysis (9th ed.). Oxford University Press.
