Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, jak proste naśladowanie słów lub gestów innych może wpłynąć na ich zachowanie i postawy wobec ciebie? Powtarzanie słów, postawy ciała, ekspresji twarzy, prawdopodobnie niezauważalne i nieświadome, może wpłynąć na to, jak postrzegają nas inni. Ta subtelna technika, zwana naśladowaniem lub efektem kameleona, polega na kopiowaniu werbalnym i niewerbalnym innych osób – i ma istotny wpływ na relacje międzyludzkie. Efekt kameleona jest jednym z najciekawszych zjawisk w psychologii społecznej, które pokazuje, jak naśladowanie zachowań innych osób wpływa na nasze relacje.

Naśladowanie jako zjawisko powszechne

Naśladowanie to proces, w którym jednostka obserwuje i zazwyczaj nieświadomie oraz automatycznie powtarza zachowanie innych w celu osiągnięcia jakiegoś celu. Jest to powszechne zjawisko występujące wśród wielu organizmów: roślin, owadów, zwierząt i ludzi. Naśladowanie może przyjmować różne formy – od prostych imitacji zachowań po bardziej skomplikowane adaptacje, takie jak mimetyzm, który ma na celu przetrwanie.

Przykłady naśladowania występują w różnych królestwach przyrody. Rośliny, takie jak orchidee czy rośliny drapieżne, imitują wygląd owadów lub innych obiektów w swoim środowisku, by przyciągnąć zapylacze lub ofiary. Zwierzęta, na przykład koty, naśladują zachowania innych osobników swojego gatunku, co ułatwia naukę nowych umiejętności lub zdobywanie pokarmu. Naśladowanie nie jest także obce ludziom.

Naśladowanie u ludzi, czyli efekt kameleona

Ludzie również naśladują, i to od najmłodszych lat. Niemowlęta naśladują mimikę swoich rodziców, a dzieci nieco starsze, dzięki naśladowaniu mowy rodziców, uczą się komunikacji. Nastolatkowie (i nie tylko) naśladują zachowania influencerów i autorytetów. Naśladujemy także tendencje mody: kupujemy produkty, które są częściej wybierane i kupowane przez innych ludzi. Naśladowanie u ludzi zostało nazwane efektem kameleona. Leonardo Zelig, bohater filmu reżyserowanego przez Woody’ego Allena, jest doskonałym przykładem efektu kameleona, ponieważ w swoim życiu bezustannie naśladował zachowania osób, które go otaczały.

Gabriel Tarde w swojej teorii naśladownictwa podkreśla, że podstawowym czynnikiem społecznych zachowań ludzkich jest naśladowanie. Naśladowanie u ludzi ma charakter adaptacyjny. Wpływa także na interakcje społeczne i jest strategią sprzyjającą współpracy.

Efekt kameleona – rodzaje

Są dwa typy naśladowania u ludzi: niewerbalne i werbalne.
Podam przykłady naśladowania niewerbalnego. Ludzie naśladują motorykę i postawy ciała innych osób. Naśladują także gesty, mimikę twarzy oraz ruchy rąk i nóg. W psychologii używa się także określenia „zarażanie emocjonalne” – gdy ktoś odczuwa radość, my również ją odczuwamy. Naśladowanie w internecie także może zawierać elementy niewerbalne, na przykład kopiowanie emotikonów innych użytkowników podczas rozmowy z nimi. Gdy widzimy, że ktoś się zranił i zrobił bolesną grymasę, zdarza się nam również wykonać podobną grymasę. Kiedy oglądamy film, w którym bohater płacze, również możemy zacząć płakać.

Drugim typem naśladowania u ludzi jest naśladowanie werbalne. Język jest jednym z najważniejszych mechanizmów komunikacji. Ludzie mogą naśladować różne aspekty związane z mową. Na przykład tempo mowy, ton głosu, powtarzanie słów, powtarzanie zdań lub parafraza.

Zyski z efektu kameleona

Jedną z podstawowych potrzeb ludzkich jest przynależność do społeczności. Jednym z narzędzi, które pomaga nam zaspokoić tę potrzebę, jest naśladowanie. Badania Chartrand i Bargh (1999) wykazały, że naśladowanie prowadzi do większej płynności interakcji. To samo badanie pokazało, że naśladowanie jest mechanizmem, który odpowiada za lepsze relacje między ludźmi. Badanie van Baarena i Hollanda (2004) wykazało, że gdy osoba jest naśladowana, ma większą chęć do pomocy innym. Innym interesującym badaniem na temat naśladowania było badanie Jacoba (2011). Okazało się, że osoby, za którymi powtarzano słowa i zdania, lepiej oceniały produkty niż osoby, za którymi nie powtarzano słów i zdań. Dzięki efektowi kameleona możemy zbudować lepszą więź z rozmówcą, co prowadzi do większej sympatii i zrozumienia.

Nie można pominąć jednego z badań naśladowania werbalnego u ludzi. Było to badanie van Baarena, Hollanda i innych (2003). Eksperyment przeprowadzono w restauracji. Kelnerka miała za zadanie przyjmować zamówienia, nie powtarzać tego, co mówi klient, i odpowiadać tylko: „aha”, „zrozumiałam” oraz kiwać głową. W innym warunku, kelnerka miała powtarzać zamówienie, które złożył klient: powtarzała słowa i zdania, które wypowiadał klient. W obu warunkach liczono wysokość napiwków pozostawionych przez klientów. Okazało się, że w przypadku, gdy kelnerka powtarzała słowa i zdania wypowiadane przez klientów, otrzymywała o wiele wyższe napiwki niż w przypadku, gdy nie „papugowała” klienta. Naśladowanie w kontekście efektu kameleona może być również pomocne w sytuacjach zawodowych, ułatwiając nawiązywanie pozytywnych relacji. Wracając do tytułu artykułu, przejdźmy do ostatniego punktu: „Jak sprawić, by nas bardziej lubiano?”.

Jak sprawić, by nas bardziej lubiano? Naśladujmy!

„The Chameleon Effect” to przełomowy artykuł wydany w 1999 roku, w którym opisano eksperymenty dotyczące społecznych skutków naśladowania. W ramach eksperymentu autorzy stwarzali dwa warunki: w jednym osoba badana była naśladowana przez inną osobę, będącą pomocnikiem eksperymentatora, a w drugim warunku osoba nie była naśladowana. Okazało się, że gdy pomocnicy eksperymentatora naśladowali osobę badaną, ta oceniała płynność interakcji znacznie lepiej i wystawiała wyższe oceny w Kwestionariuszu Lubienia. Pokazało to, że gdy ktoś naśladuje nasze zachowanie, budzi w nas tendencje afiliacyjne, co sprawia, że bardziej lubimy osobę, która nas naśladuje.

Naśladowanie, zarówno werbalne, jak i niewerbalne, jest naturalnym zachowaniem, które pomaga ludziom lepiej integrować się w grupie i zwiększa ich szanse na bycie lubianymi.
Badania wykazują, że naśladowanie wpływa na postrzeganą płynność interakcji i buduje tendencje afiliacyjne, co sprawia, że osoby, które naśladują innych, są bardziej lubiane. Dowodem są liczne eksperymenty, w których osoby naśladowane przez drugą osobę oceniały interakcje jako bardziej pozytywne i wystawiały wyższe oceny w Kwestionariuszu Lubienia. Naśladowanie zatem staje się skuteczną strategią nawiązywania lepszych relacji – jeśli chcemy być bardziej lubiani, warto świadomie stosować tę technikę w codziennych kontaktach.

Literatura

1. Chartrand, T. L., & Bargh, J. A. (1999). The chameleon effect: The perception–behavior link and social interaction. Journal of personality and social psychology, 76(6), 893.
2. Van Baaren, R. B., Holland, R. W., Steenaert, B., & Van Knippenberg, A. (2003). Mimicry for money: Behavioral consequences of imitation. Journal of Experimental Social Psychology, 39(4), 393-398.
3. Kulesza, W. (2016). Efekt kameleona. Psychologia naśladownictwa. Wydawnictwo Scholar. Warszawa.
4. Zdjęcie: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/zielony-kameleon-na-drzewie-zielonych-lisci-53575/