Zaburzenia osobowości są jednymi z najtrudniejszych wyzwań, z jakimi mogą mierzyć się osoby bliskie chorego. Mają wpływ nie tylko na codzienne funkcjonowanie osoby zaburzonej, ale również znacząco obciążają jej rodzinę, partnerów i przyjaciół. Osoby z zaburzeniami osobowości bywają impulsywne, nieprzewidywalne, wycofane lub nadmiernie zależne – w zależności od rodzaju zaburzenia. Jak pomóc, nie zatracając siebie? Co może zrobić rodzina, by wspierać skutecznie, a nie ranić ani siebie, ani chorego?
Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzeniami osobowości nazywamy trwałe wzorce myślenia, odczuwania i reagowania, które odbiegają od norm społecznych, utrudniając relacje i funkcjonowanie jednostki. W klasyfikacji ICD-11 i DSM-5 wyróżnia się różne typy zaburzeń – m.in. osobowość borderline, narcystyczną, unikającą, zależną czy paranoiczną.
Każde z zaburzeń ma swoją specyfikę, jednak czasami zdarza się, że osoba cierpiąca nie postrzega swojego zachowania jako problematycznego – to świat zewnętrzny wydaje się wrogi, nieprzewidywalny lub raniący. Dlatego to właśnie bliscy często jako pierwsi zauważają trudności i szukają pomocy. Są przy tym niezrozumieni przez osobę zaburzoną, która często jest dla nich wrogo nastawiona i nie pozwala sobie pomóc.
Wspieranie bez ratowania
Istotne jest aby zrozumieć, że nie mamy możliwości „naprawienia” drugiego człowieka – szczególnie, jeśli ten nie widzi problemu. Wspieranie nie oznacza ratowania ani przejmowania odpowiedzialności za czyjeś emocje. Może być to bardzo trudne dla wielu rodzin, zwłaszcza jeśli w grę wchodzą silne więzi emocjonalne.
Psycholog kliniczny Andrzej Cechnicki (2019) podkreśla, że najskuteczniejsze wsparcie bliskich polega na towarzyszeniu osobie chorej w procesie zdrowienia – nie na prowadzeniu jej za rękę. To oznacza m.in. respektowanie granic, ale też stawianie własnych.
Praktyczne wskazówki dla rodzin
1. Zdobądź wiedzę
Postaraj dowiedzieć się jak najwięcej o zaburzeniu, z którym zmaga się bliska Ci osoba. Zrozumienie mechanizmów choroby pozwala lepiej interpretować jej zachowania, które mogą wydawać się irracjonalne, raniące lub manipulacyjne.
2. Ustal granice
Osoby z zaburzeniami osobowości często mają trudność z regulacją emocji, co może prowadzić do wybuchów złości, oskarżeń lub emocjonalnych szantaży. Dlatego ważne jest, by jasno określać, co jest akceptowalne, a co nie.
3. Nie bierz wszystkiego do siebie
Zachowania osoby z zaburzeniem często nie są wymierzone osobiście, lecz wynikają z jej wewnętrznego chaosu. Staraj się nie reagować emocjonalnie na każdą krytykę czy odrzucenie – zachowaj dystans, ale nie obojętność. Osoba zaburzona nie zawsze ma świadomość tego co robi, bądź mówi.
4. Zachęcaj do terapii – delikatnie
Nie należy zmuszać osoby zmagającej się z zaburzeniami osobowości do terapii. Zamiast tego możesz powiedzieć: „Widzę, że ostatnio dużo przeżywasz. Może rozmowa z terapeutą byłaby dla Ciebie pomocna? Jeśli chcesz, pomogę Ci znaleźć kogoś odpowiedniego.”
Należy pamiętać, że leczenie zaburzeń osobowości jest długotrwałe i często wymaga połączenia terapii indywidualnej, terapii rodzinnej oraz farmakoterapii.
5. Dbaj o siebie
Aby pomagać skutecznie, należy mieć zasoby. Wielu bliskich osób z zaburzeniami osobowości cierpi na wypalenie, lęki lub depresję. Rozważ wsparcie dla siebie – np. w formie terapii własnej, grupy wsparcia dla rodzin, warsztatów psychoedukacyjnych.
Jak pisze psychoterapeutka Małgorzata Łuba (2021): „To nie egoizm, tylko odpowiedzialność – by zadbać o siebie, zanim się wypalisz.”
Kiedy pomoc przestaje pomagać?
Czasami pomimo najlepszych chęci relacja staje się toksyczna – pojawiają się przemoc emocjonalna, uzależnienie od bliskiego, współuzależnienie. Wówczas konieczne jest postawienie twardych granic – a czasem nawet decyzja o ograniczeniu kontaktu.
Dobrze jest wówczas zasięgnąć porady psychoterapeuty lub psychiatry – nie tylko w sprawie chorego, ale również po to, by chronić własne zdrowie psychiczne.
Wspólna droga – z empatią, nie z poświęceniem
Zaburzenia osobowości nie przekreślają relacji, jednak wymagają zmiany jej dynamiki. Kluczem jest empatia bez poświęcania siebie, wsparcie bez uzależniania, i gotowość do towarzyszenia – bez przejmowania sterów.
Rodzina jest istotnym ogniwem w procesie zdrowienia – o ile znajdzie równowagę pomiędzy troską a autonomią. To trudne zadanie, ale możliwe do wykonania – i często stanowi punkt zwrotny w życiu chorego.
Bibliografia
Cechnicki, A. (2019). Rola rodziny w zdrowieniu osób z zaburzeniami psychicznymi. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Łuba, M. (2021). Bliscy w terapii – jak wspierać i nie zwariować? Warszawa: GWP.
Instytut Psychiatrii i Neurologii (2022). Poradnik dla rodzin osób z zaburzeniami osobowości. Warszawa: IPiN.
