Międzypokoleniowe traumy stanowią złożone zjawisko, w którym doświadczenia silnego stresu lub przemocy przeżywane przez jedną generację oddziałują na funkcjonowanie kolejnych pokoleń. Wskazana trauma międzypokoleniowa wpływa na mechanizmy psychologiczne, biologiczne i społeczne w obrębie rodziny.
Badania nad traumą międzypokoleniową
Już w latach 60. XX wieku badania Johna Bowlby’ego wykazały, że wczesne zaburzenia więzi mogą prowadzić do trwałych trudności w regulacji emocji i nawiązywaniu relacji w dorosłości. Z czasem koncepcja traumy przeszła ewolucję. W przełomowych badaniach Michela Meaneya i współpracowników wykazano, że intensywne doświadczanie stresu we wczesnym okresie życia u szczurów skutkowało trwałymi zmianami w ekspresji genów. Geny te odpowiedzialne były za reakcję na stres, które były przekazywane potomkom. Analogiczne mechanizmy przekazu genów występujące u szczurów obserwuje się również u ludzi, czego przykładem są m.in. wzorce zachowań u potomków osób przeżyły Holokaust. U dzieci i wnuków ocalałych odnotowano bowiem zmienione wzorce genów związanych z odczuwaniem stresu.
Psychologiczne przejawy międzypokoleniowej traumy szczególnie widoczne są w postaci zaburzeń więzi, chronicznego poczucia zagrożenia, czy skłonności do unikania intymności. Osoby dorastające w rodzinach z historią nadużyć lub wielkiej utraty często uczą się strategi radzenia sobie opartej na nadmiernej czujności i dystansie emocjonalnym. Badania Van Ijzendoorna nad adopcją międzynarodową pokazały, że dzieci wychowane w domach dziecka bądź sierocińcach, pomimo późniejszej adopcji, wciąż miały zwiększone ryzyko zachowań lękowych i trudności w relacjach z rodzicami adopcyjnymi, co wynikało z braku stabilnej opieki oraz deficytu emocjonalnego, czego bezpośrednim efektem była trauma pokoleniowa.
Na poziomie społecznym mechanizmy przekazu traumy międzypokoleniowej obejmują zarówno bezpośrednie opowieści rodzinne (tzw. „mówiona historia”), jak i niewerbalne schematy interakcyjne. Przekaz traumy w przypadku schematów interakcyjnych obejmuje przede wszystkim sposoby reagowania na stres, trudności w komunikacji czy przekazywane postawy wobec świata [7]. Archetypiczne przykłady to rodziny weteranów wojennych, gdzie milczenie na temat dramatycznych przeżyć jest na porządku dziennym. Prowadzi to do wytworzenia się atmosfery tabu i niezrozumienia, co z kolei pogłębia izolację emocjonalną młodszych członków rodziny [8].
Praca nad traumą międzypokoleniowa
Współczesna psychoterapia rodzin i par coraz częściej integruje podejścia systemowe i traumy skoncentrowanej terapii poznawczo-behawioralnej (TF-CBT). Wskazana terapia jednocześnie uwzględnia narracje rodzinne oraz techniki regulacji emocji. Badania wykazują, że interwencje ukierunkowane na przywrócenie bezpiecznego przywiązania i otwartego dialogu o trudnych doświadczeniach mogą skutecznie przerywać cykl przekazywania traumy i zmniejszać objawy lękowo-depresyjne u kolejnych pokoleń [9].
Nie bez znaczenia są czynniki modyfikujące wpływ traumy międzypokoleniowej, takie jak wsparcie społeczne, dostęp do świadczeń zdrowotnych oraz procesy emancypacyjne w rodzinnym systemie wartości. W badaniach Longera i Harknessa wykazano, że silne więzi z dalszą rodziną, a także uczestnictwo w grupach wsparcia osób z podobnymi doświadczeniami, znacząco redukują ryzyko chronicznej aktywacji osi HPA i towarzyszących jej zaburzeń zdrowotnych [10]. W kontekście kulturowym uwzględnienie znaczenia rytuałów, języka i symboli w procesie terapeutycznym sprzyja akceptacji tożsamości i uzdrawianiu narracji rodzinnej.
Podsumowując, międzypokoleniowa trauma nie jest jedynie zbiorem jednostkowych zaburzeń psychicznych, lecz wielowymiarowym procesem obejmującym interakcje genetyczne, neurobiologiczne, psychologiczne i społeczne. Jej oddziaływanie na relacje rodzinne przejawia się w zaburzonych więziach, mechanizmach unikania intymności oraz utrwalonych schematach reagowania na stres. Należy jednakże zauważyć, że dzięki interdyscyplinarnym działaniom możliwe jest przerwanie negatywnego cyklu, odbudowanie poczucia bezpieczeństwa i budowanie zdrowszych relacji międzypokoleniowych.
Bibliografia
- Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss: Vol. 1. Attachment. Basic Books.
- Meaney, M. J., et al. (2004). Maternal care, gene expression, and the transmission of individual differences in stress reactivity across generations. Annual Review of Neuroscience, 24, 1161–1192.
- Yehuda, R., et al. (2005). Transgenerational effects of posttraumatic stress disorder in babies of mothers exposed to the World Trade Center attacks during pregnancy. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 90(7), 4115–4118.
- Van Ijzendoorn, M. H., et al. (2011). Children in institutional care: delayed development and resilience. Monographs of the Society for Research in Child Development, 76(4), 8–30.
- Danieli, Y. (1998). International handbook of multigenerational legacies of trauma. Springer.
- Fonagy, P., & Allison, E. (2014). The role of mentalizing and epistemic trust in the therapeutic relationship. Psychotherapy, 51(3), 372–380.
- Longer, A., & Harkness, K. (2013). Cultural pathways through universal development. Cambridge University Press.
- Courtois, C. A., & Ford, J. D. (2009). Treating complex traumatic stress disorders in children and adolescents. Guilford Press.
- Deblinger, E., et al. (2011). Trauma-focused cognitive behavioral therapy for children. Child and Adolescent Psychiatric Clinics, 20(2), 265–283.
- Ungar, M. (2013). Resilience, trauma, context, and culture. Trauma, Violence, & Abuse, 14(3), 255–266.
