„Dzięki sztuce sama odreagowuję to, co mnie spotkało wcześniej (…) sztuka może być swoistą terapią” – fragment wywiadu – K. Bielas
„Arteterapia” – z łac. arte, czyli rzemiosło, umiejętność tworzenia lub sztuka, oraz z grec. therapeuein, co oznacza terapię, leczenie. Arteterapia oznacza „leczenie poprzez sztukę”. Nie jest to tylko metoda terapeutyczna, ale także metoda relaksacyjna. Jest związana z wieloma dziedzinami wiedzy, takimi jak psychologia, filozofia, pedagogika, sztuka i medycyna. Stosowana jest głównie jako metoda wspomagająca.
Sztuka jako element arteterapii
Sztuka jest nieodłącznym elementem ludzkiego życia. Pełni jednocześnie rolę niezwykle ważnego narzędzia, które umożliwia zrozumienie samego siebie, a także pomaga w poszukiwaniach głębszego sensu istnienia. Stanowi ona nie tylko sposób wyrazu, ale także drogę do odkrywania siebie oraz otaczającego nas świata. Umożliwia nawiązanie głębszego i bardziej świadomego kontaktu z własnymi emocjami oraz przeżyciami, które mogą zostać odkryte dzięki twórczości. Sztuka to twórczość, której celem jest wyrażanie nie tylko emocji, ale również idei, myśli oraz uczuć. Jej różnorodne formy, takie jak rzeźba, malarstwo, muzyka, literatura czy taniec, pozwalają na różnorodne sposoby przekazania tego, co niewyrażalne słowami. Tym samym oferują przestrzeń do osobistego wyrażenia się. Jedną z najistotniejszych cech sztuki jest jej niezwykła zdolność do wywoływania emocji. Emocje mają potencjał do głębokiego oddziaływania na odbiorcę, zarówno w sensie intelektualnym, jak i emocjonalnym. Już w starożytności ludzie odkryli, że oddziaływanie sztuki na człowieka może mieć nie tylko wpływ estetyczny, ale także terapeutyczny. Przynosi dobroczynne efekty, które mają pozytywny wpływ na jego emocje oraz psychikę, wspierając go w procesie osobistego rozwoju.
Sztuka jako „katharsis”
Filozof Arystoteles, twórca pojęcia „katharsis” w odniesieniu do sztuki, zwracał uwagę na to, jak ona wpływa na ludzi. Szczególnie na ich emocje i doświadczenia. Pokazał to na przykładzie samego procesu oglądania sztuki, który ma wyzwalać współprzeżywanie takich emocji jak trwoga, litość czy lęk. Filozof opisywał, że w ten sposób obserwator ma możliwość dostrzec na zewnątrz swoje własne lęki i ułomności. Żeby lepiej zrozumieć, jak te słabości oddziałują na jego wnętrze i wpływają na jego emocje. Taki proces, zgodnie z Arystotelesem, prowadzi do oczyszczenia oraz spokoju wewnętrznego. Czyż nie przypomina to współczesnej terapii połączonej ze sztuką, której celem jest uzdrowienie emocji i wyrażenie ich poprzez twórczość?
Oczyszczenie oraz uzdrowienie poprzez doświadczenie emocjonalne mogą stanowić fundament współczesnej arteterapii. Arteterapia wykorzystuje unikalne mechanizmy i techniki wspierające rozwój psychiczny, emocjonalny oraz intelektualny. Współczesna sztuka, w połączeniu z terapią, opierają się na podobnych zasadach. Pozwalają one wzajemnie się wspierać i uzupełniać w procesie terapeutycznym. Arteterapia skutecznie połączyła sztukę z psychologią. Także, tworząc przestrzeń, w której twórca ma możliwość wyrażania różnorodnych emocji oraz przemyśleń w trakcie procesu twórczego, co pozwala na głębsze zrozumienie siebie. Ten proces twórczy odgrywa kluczową rolę w pomaganiu zrozumieć i przetworzyć te emocje, co stanowi istotny element skutecznej terapii. Zarówno współczesna, jak i historyczna rola sztuki, posiada różnorodne moce. Są to moce takie jak oczyszczenie, głębsze poznanie siebie, zrozumienie własnych przeżyć oraz radzenie sobie z trudnościami życiowymi. Historia arteterapii ukazuje, w jaki sposób techniki twórcze stały się integralnym i nieodłącznym elementem terapii oraz leczenia. Dzięki temu zyskując na znaczeniu na przestrzeni lat, nie tylko w kontekście psychologicznym, ale także w społecznym. Arteterapia okazała się skutecznym narzędziem, które znajduje szerokie zastosowanie zarówno jako metoda wspomagająca, jak i jako metoda lecznicza, pomagając w procesie zdrowienia zarówno psychicznego, jak i emocjonalnego.
Historia arteterapii jako dziedziny psychologii
Ponad 150 lat temu arteterapia zaczęła swoją historię, co stanowiło istotny punkt wyjścia dla rozwoju tej dziedziny. Psychiatrzy, już od 1872 roku, zaczęli dostrzegać terapeutyczne działanie twórczości u osób chorych psychicznie. W konsekwencji to przyczyniło się do wzrostu zainteresowania związku sztuki z „chorobą psychiczną”. W tym okresie „geniusz twórczy” zaczął być utożsamiany z „obłąkaniem”. To prowadziło do dalszej refleksji nad tym, w jaki sposób sztuka może wpływać na stan psychiczny jednostki. Rozwój tej dziedziny postępował bardzo szybko, a zainteresowanie nią nieustannie rosło. Efektem było pojawienie się nowych podejść oraz teorii w psychologii, które jeszcze bardziej uwypukliły wartość arteterapii. W oparciu o te nowe teorie w psychologii zaczęły pojawiać się różnorodne zastosowania sztuki w terapiach, co stanowiło przełom w rozwoju tej metody. Sigmund Freud oraz Carl Gustav Jung mieli istotny wpływ na rozwój arteterapii w obszarze psychologii. Szczególnie w zakresie psychoterapii, której częścią stała się sztuka. To właśnie Jung zachęcał swoich pacjentów, aby wyrażali swoje emocje za pomocą sztuki. Miało to na celu umożliwienie im lepszego zrozumienia siebie i swoich przeżyć. W tej terapii istotnym elementem była relacja pacjenta z terapeutą oraz rozwój osobisty, co stanowiło fundament współczesnej arteterapii, w której kluczową rolę odgrywa zarówno twórczość, jak i proces terapeutyczny.
Uważa się, że pionierem współczesnej arteterapii był Adrian Hill. Był nauczycielem sztuki i walczył o to, aby terapia poprzez sztukę (art therapy) była traktowana na równi z alternatywnymi metodami terapii zajęciowej (draft work). Adrian Hill był pierwszym arteterapeutą zatrudnionym w szpitalu. Kilkanaście lat później arteterapia zaczęła rozwijać się najszybciej w Stanach Zjednoczonych. To właśnie tam, w 1960 roku, założono pierwsze stowarzyszenie arteterapeutów. Arteterapia stała się wtedy profesjonalnym obszarem, obejmującym kształcenie oraz wydawanie fachowej prasy. Trzydzieści lat później, w 1992 roku, powstało Europejskie Konsorcjum Edukacji Arteterapeutów (ECArTE). Obecnie prowadzone są studia w różnych dziedzinach terapii sztuką.
Początki arteterapii w Polsce
W Polsce, w 1928 roku, Stefan Szuman opublikował pierwszy artykuł w języku polskim zatytułowany „Wpływ bajki na psychikę dziecka”, który miał kluczowe znaczenie dla rozwoju arteterapii w Polsce. W tym przełomowym artykule na temat arteterapii, Szuman umiejętnie połączył różnorodne dziedziny, takie jak pedagogikę, psychologię rozwojową oraz wiedzę o sztuce, wnosząc istotny wkład w rozwój tej metodologii w Polsce. Doceniał arteterapię ze względu na jej niezwykle ważną rolę w umacnianiu postawy „afirmacji życia” oraz jej terapeutyczny potencjał. Polska w latach 90-tych zaczęła otwierać się na państwa zachodnie, co zaowocowało intensywnym rozwojem arteterapii, m.in. dzięki coraz częściej ukazującym się tłumaczeniom obcojęzycznych publikacji, które pozwoliły na szersze wprowadzenie tej metody do polskiego środowiska. W 1989 roku powstała pierwsza organizacja – Komitet Międzynarodowego Stowarzyszenia Wychowania przez Sztukę (InSEA), co stanowiło ważny krok w integracji polskiej arteterapii z międzynarodowymi standardami. Do dnia dzisiejszego ta dziedzina znacząco poszerzyła swoje zasięgi, zdobywając coraz większe uznanie, i wciąż intensywnie się rozwija, adaptując nowe podejścia oraz metody w różnych obszarach terapeutycznych.
Czy arteterapia jest dla wybranych?
Arteterapię można zastosować u każdego człowieka, niezależnie od wieku, wykształcenia, zdolności czy stanu fizycznego i zdrowotnego. Co ciekawe, zdolności artystyczne nie mają w niej żadnego znaczenia. Jest to metoda dostępna dla każdego, ponieważ nie polega na ocenianiu umiejętności twórczych, a na procesie wyrażania siebie. Kluczowe w arteterapii jest zaangażowanie osoby prowadzącej oraz aktywność osoby tworzącej.
W kontekście leczenia chorób, arteterapia ma szerokie zastosowanie w psychologii klinicznej. Może być stosowana w terapii osób z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak lęki, uzależnienia czy zaburzenia osobowości. Jest również wspierająca w leczeniu chorób neurorozwojowych, na przykład ADHD. Arteterapia jest jak najbardziej wskazana dla osób niepełnosprawnych psychicznie lub fizycznie. Dobrze spełnia swoją rolę również w terapii problemów rodzinnych, wspierając w rozwiązywaniu trudnych relacji i komunikacji.
Literatura
- Linek, A. (2012). Arteterapia – poznanie i wyrażenie siebie. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne, 4(1)
- Gilroy, A. (2009). Arteterapia: Badania i praktyka. Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
