Charakterystyka ChAD
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to poważne zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się wahaniami nastroju pomiędzy manią (lub hipomanią) a depresją. Okresy podwyższonego nastroju mogą występować naprzemiennie z depresyjnymi, co prowadzi do trudnych do przewidzenia zmian w emocjach pacjenta. Choroba ta zazwyczaj ma wczesny początek i wysoką nawracalność, co oznacza, że może występować przez całe życie osoby nią dotkniętej. Przynosi ona duży dyskomfort, wpływając nie tylko na chorych, ale także na ich bliskich i otoczenie. Badania wskazują, że na całym świecie na ChAD cierpi od 0,5% do 2% populacji, co stanowi znaczną grupę osób. Zaburzenie to obejmuje epizody manii, hipomanii, depresji oraz stany mieszane, a także okresy remisji, w których objawy są mniej intensywne. Poniżej omówię poszczególne epizody tej choroby.
Okres manii
Mania w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) to stan nagły, który często wymaga hospitalizacji psychiatrycznej. Charakteryzuje się euforycznym nastrojem, nadmierną energią, zmniejszonym zapotrzebowaniem na sen oraz zawyżonym poczuciem własnej wartości. Osoby w fazie manii mają również trudności w koncentracji, są nadmiernie gadatliwe, drażliwe, a w niektórych przypadkach mogą wykazywać agresję. Często dochodzi także do podejmowania ryzykownych działań i lekkomyślnych decyzji. W praktyce przejawia się to między innymi w nadmiernym wydawaniu pieniędzy, inwestowaniu w niebezpieczne przedsięwzięcia, nadmiernym podróżowaniu oraz angażowaniu się w liczne, często impulsywne relacje, w tym seksualne. Tego typu zachowania mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla osoby dotkniętej chorobą, jak i dla jej bliskich. Innym epizodem choroby ChAD jest hipomania.
Okres hipomanii
Hipomania to łagodniejsza, niepsychotyczna forma manii. W jej trakcie występują objawy podobne do manii, ale o mniejszym nasileniu. Pacjent w stanie hipomanii jest bardziej świadomy swoich działań oraz ich potencjalnych konsekwencji. Epizody hipomaniakalne nie prowadzą do znacznego pogorszenia funkcjonowania osoby dotkniętej tym stanem. Z tego powodu hipomania może być skutecznie leczona w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności hospitalizacji. Kolejnym epizodem występującym w chorobie afektywnej dwubiegunowej jest depresja.
Depresja i stan mieszany
Większość osób cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową spędza znacznie więcej czasu w obniżonym nastroju. To z kolei, wpływa negatywnie na ich codzienne funkcjonowanie. Depresja jest uznawana za najczęstszy, a zarazem często początkowy objaw tej poważnej choroby. Podczas epizodu depresyjnego pacjent doświadcza wyraźnego obniżenia nastroju, chronicznego zmęczenia, a także trudności ze snem lub nadmiernej senności. Często towarzyszą temu silne uczucia niskiej samooceny, braku poczucia skuteczności oraz poczucie bezwartościowości, które pogłębiają cierpienie osoby dotkniętej tym stanem. W niektórych przypadkach mogą występować również myśli samobójcze, co stanowi poważne zagrożenie dla życia. Ponieważ większość samobójstw ma miejsce właśnie podczas epizodów depresyjnych, niezwykle ważne jest, aby te epizody były odpowiednio zdiagnozowane. W takim wypadku mogą być skutecznie leczone, aby zapobiec tragicznym konsekwencjom.
Stan mieszany w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) to specyficzny stan, w którym jednocześnie występują objawy manii oraz depresji. Może on przybierać formę mieszanego stanu maniakalnego. W takim stanie dominują objawy maniakalne, lub mieszanego stanu depresyjnego, gdy przeważają objawy depresyjne. To powoduje dodatkowe trudności w leczeniu i diagnozowaniu choroby. Jak więc rozpoznaje się chorobę ChAD?
Rozpoznanie choroby ChAD
Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej opiera się na stwierdzeniu u pacjenta objawów zespołu maniakalnego lub hipomaniakalnego w określonym czasie. Zgodnie z kryteriami DSM-5, aby zdiagnozować zespół maniakalny konieczne jest wystąpienie co najmniej trzech z opisanych tam objawów. Zmniejszone zapotrzebowanie na sen; gadatliwość; przyspieszone myślenie; poczucie wyższości; rozproszenie uwagi; nadmierna aktywność seksualna, socjalna lub nadmierne pobudzenie ruchowe; angażowanie się w przyjemne czynności, które prowadzą do niepożądanych skutków. Innymi objawami są: utrzymujące się drażliwy lub ekspansywny nastrój i zwiększona aktywność.
Czas trwania wyżej wymienionych zaburzeń musi wynosić co najmniej 7 dni. Okres ten może być krótszy, jeśli objawy wymagają hospitalizacji. Istotnym kryterium diagnozy manii jest to, że wymienione objawy muszą prowadzić do znacznego upośledzenia funkcjonowania pacjenta lub wymagać hospitalizacji. Jakie jest postępowanie w wypadku rozpoznania choroby ChAD? Są to: leczenie farmakologiczne oraz psychoterapia i profilaktyka nawrotów.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie manii rozpoczyna się zwykle w szpitalu, gdzie pacjentowi często podaje się leki w postaci zastrzyków. Po ustąpieniu objawów manii pacjent przechodzi na leki stabilizujące nastrój, które pomagają utrzymać równowagę emocjonalną. Leczenie trwa zazwyczaj kilka miesięcy, a po poprawie stanu zdrowia lekarz stopniowo zmniejsza dawki leków, jednocześnie kontynuując terapię przez kolejne miesiące.
W leczeniu depresji w chorobie afektywnej dwubiegunowej należy zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, ponieważ mogą one wywołać manię. Leki typu I przeciwdepresyjne stosuje się wyłącznie w połączeniu z lekami stabilizującymi nastrój. W depresji o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, najpierw próbujemy leczyć stabilizatorami nastroju, a leki przeciwdepresyjne wprowadzamy dopiero wtedy, gdy nie przyniosą one oczekiwanych efektów. Kolejnym ważnym krokiem w leczeniu depresji czy manii jest psychoterapia pacjenta. Niezwykle ważną jest też nauka radzenia sobie ze stresem i psychoedukacja.
Psychoterapia, psychoedukacja i profilaktyka
Psychoterapia w chorobie afektywnej dwubiegunowej stanowi kluczowe wsparcie obok leczenia farmakologicznego, pomagając pacjentom skutecznie radzić sobie z objawami i wyzwaniami związanymi z tą chorobą. Dzięki psychoterapii pacjenci uczą się rozpoznawać wczesne objawy oraz skutecznie zarządzać stresem, co w konsekwencji zmniejsza ryzyko nawrotów. Terapia rodzinna oraz behawioralno-poznawcza odgrywają istotną rolę w poprawie relacji interpersonalnych i redukcji stresu. Terapia rytmów społecznych, opracowana specjalnie z myślą o osobach z ChAD, wspiera utrzymanie emocjonalnej stabilności i porządku w codziennym życiu. Spotkania grupowe, z kolei, dają uczestnikom poczucie wzajemnego wsparcia, poprawiają nastrój oraz pomagają w redukcji stygmatyzacji, a wspólne doświadczenia pozwalają poczuć się mniej samotnymi i zwiększają poczucie własnej wartości.
Niezwykle istotną metodą jest psychoedukacja, która pomaga zrozumieć chorobę, wspiera leczenie farmakologiczne i uczy, jak radzić sobie z pierwszymi objawami.
Profilaktyka nawrotów w chorobie afektywnej dwubiegunowej jest również niezwykle ważna, ponieważ ta choroba ma tendencję do częstych powrotów. Dzięki odpowiedniemu leczeniu profilaktycznemu pacjenci mogą uniknąć ponownych epizodów manii lub depresji, co pozwala im prowadzić bardziej stabilne życie. Wczesne wykrywanie i leczenie nawrotów pomaga utrzymać równowagę emocjonalną oraz zmniejszyć ryzyko poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.
Literatura
- Jarema, M. (Ed.). (2016). Psychiatria: Podręcznik dla studentów medycyny (2nd ed.). Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Woś, M., Worotyłko, G., Tarka, A., Szpala, J., Klementewicz, W., & Drab, A. CHOROBA AFEKTYWNA DWUBIEGUNOWA–KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE I TRUDNOŚCI W POSTAWIENIU DIAGNOZY.
