Rodzina to pojęcie, które można rozumieć na różne sposoby w zależności od perspektywy.
- Socjologicznie: Rodzina to podstawowa jednostka społeczna, najmniejsza komórka społeczna, w której zachodzą procesy socjalizacji, wychowania i kształtowania norm. W ujęciu socjologicznym obejmuje ona nie tylko pokrewieństwo, ale również wspólne gospodarstwo domowe oraz pełnienie określonych ról społecznych.
- Psychologicznie: Rodzina to zbiorowość osób powiązanych ze sobą emocjonalnie, które wpływają na siebie nawzajem, tworząc relacje oparte na więziach uczuciowych, wsparciu i dynamice interpersonalnej. To przestrzeń, w której kształtuje się tożsamość, wzorce zachowań i wartości.
Bez względu na podejście, jedno jest pewne – rodzina to system, w którym każdy członek wpływa na pozostałych. Dlatego w psychoterapii systemowej nie patrzy się na pojedynczą osobę, ale na całość relacji i wzorców, które się w niej kształtują.
System rodzinny – co to takiego?
Rodzina to nie tylko grupa ludzi mieszkających pod jednym dachem. To system, czyli układ naczyń połączonych. Coś jak sieć powiązań, które sprawiają, że zachowanie jednej osoby wpływa na całą resztę. W psychologii systemowej rodzina nie jest zbiorem oddzielnych jednostek, ale dynamicznym organizmem, który rządzi się swoimi prawami.
- Z perspektywy psychologicznej system rodzinny to struktura relacji i interakcji między członkami rodziny. Każdy pełni jakąś rolę – rodzic może być tym surowym albo wspierającym, dzieci mogą być buntownikami albo tymi, które chcą spełniać oczekiwania. Każda z tych ról ma znaczenie dla funkcjonowania całego systemu.
- Socjologicznie to struktura społeczna, w której kształtują się normy, wzorce zachowań i sposoby komunikacji. Rodzina jako system ma swoje reguły (czasem mówione, często nie), które determinują, co jest akceptowalne, a co nie.
System rodzinny może być elastyczny albo sztywny. Może sprzyjać rozwojowi lub go blokować. Jeśli jeden element zaczyna się zmieniać (np. nastolatek zaczyna walczyć o swoją niezależność), reszta systemu również będzie musiała się dostosować. I właśnie dlatego psychoterapia systemowa zajmuje się całością, a nie tylko pojedynczą osobą
Jak wygląda psychoterapia systemowa?
1. Pierwsze spotkanie
Na początku terapeuta zbiera informacje o rodzinie: kto ją tworzą, jakie są relacje, jakie trudności występują. Czasami w opowieściach jest osoba której fizycznie nie ma na sesji ale jest żywa w umysłach osób zgłaszających się, np. „Babcia jak żyła to…”, albo,” bo Kubusia zawsze doceniacie”. Niektóre osoby są nieobecne, ponieważ ich młody wiek nie pozwala na uczestnictwo w terapii albo nie ma ich już na świecie lecz nadal ich osoba odciska jakieś piętno na systemie rodzinnym. Ważne jest też określenie celów terapii – czy chodzi o poprawę komunikacji, rozwiązanie konfliktów, czy może pomoc w konkretnej sytuacji, np. rozwodzie rodziców.
2. Sesje terapeutyczne
Spotkania mogą odbywać się z całą rodziną lub tylko z niektórymi jej członkami. Terapeuta nie ocenia i nie wskazuje winnych – jego zadaniem jest pomóc rodzinie zobaczyć, jakie mechanizmy działają i jak można je zmienić.
3. Analiza wzorców
W każdej rodzinie są schematy, które się powtarzają. Może to być na przykład sytuacja, w której jedno dziecko zawsze czuje się pominięte, albo problem z ustaleniem granic. Terapeuta pomaga zidentyfikować te wzorce i zrozumieć, jak wpływają one na cały system.
4. Zmiana perspektywy
Kluczowe w psychoterapii systemowej jest spojrzenie na problem z innej strony. Może się okazać, że np. bunt nastolatka nie jest jego „wymysłem”, ale reakcją na napiętą atmosferę w domu. Zmiana jednego elementu w systemie może spowodować reakcję łańcuchową, poprawiając całe funkcjonowanie rodziny.
Kiedy psychoterapia systemowa może pomóc
- Gdy w rodzinie są ciągłe
- Przy problemach wychowawczych
- W sytuacji rozwodu, gdy rodzina musi na nowo poukładać relacje
- Gdy jeden z członków rodziny zmaga się z uzależnieniem, depresją lub innymi problemami psychologicznymi
- W przypadku poczucia osamotnienia, niezrozumienia lub emocjonalnego dystansu między bliskimi
- Przy nagłych zmianach w rodzinie, np. Narodziny nowego dziecka, stracie bliskiej osoby czy przeprowadzce
- W sytuacji, gdy jeden członek rodziny odczuwa duży stres lub presję wynikającą z oczekiwań rodziny.
Co daje psychoterapia systemowa
Przede wszystkim pozwala zobaczyć, jak działa rodzina jako całość. Pomaga zrozumieć, dlaczego pewne rzeczy się powtarzają i co można zrobić, by to zmienić. Dzięki niej można poprawić komunikację, zbudować zdrowe relacje i stworzyć przestrzeń, w której każdy czuje się ważny i wysłuchany.
Co ważne, terapia systemowa może też pomóc w uniknięciu powtarzania tych samych błędów w przyszłych pokoleniach. Czasem przekonania i wzorce są tak głęboko zakorzenione, że przechodzą z pokolenia na pokolenie – terapia pomaga je przerwać i wprowadzić zdrowsze sposoby funkcjonowania.
Bo rodzina to nie tylko wspólne nazwisko i adres. To system, który może działać lepiej, gdy każdy jego element znajdzie swoje miejsce i będzie funkcjonować w sposób zdrowy dla całej grupy.
Żródła:
- Kriz, J. (2019). Terapia rodzin w nurcie systemowym. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- de Barbaro, B. (Red.). (2017). Terapia rodzin: Modele, metody, praktyka. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Titelman, P. (2020). Podstawy terapii systemowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Stewart, J. (2009). Mosty zamiast murów: Podręcznik komunikacji interpersonalnej. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zdjęcie: Photo by Allen Taylor on Unsplash
