Czym są kary fizyczne?
Kary fizyczne rozumiane są jako działania nakierowane na zadanie bólu fizycznego drugiej osoby. Celem takich działań jest skorygowanie zachowania. Natomiast ciężko wyznaczyć granice pomiędzy karą fizyczną w celach wychowawczych, a przemocą fizyczną. Istnieje pogląd, że taka granica może nie istnieć.
Jakie są rodzaje kar?
Jakie rodzaje kar są stosowane w naszym społeczeństwie w celach wychowawczych? Zgodnie z analizą raportu Rzecznika Praw Dziecka (2017) rodzice stosują różne schematy wychowawcze. Są to: izolacja, grożenie „biciem”, krzyczenie na dziecko, ignorowanie dziecka/obrażanie się na dziecko. Także, bicie jakimś przedmiotem, spoliczkowanie, ciągnięcie za włosy/ucho, ściśnięcie, uszczypnięcie, szarpanie, potrząsanie, zabranianie przyjemności (telewizja, odpoczynek, spotkania z rówieśnikami.
Dlaczego rodzice stosują kary?
Po co rodzice stosują kary fizyczne? Są dwie grupy rodziców stosujących kary wobec dzieci. Niektórzy stosują kary w sytuacjach, gdy nie panują nad swoimi emocjami. Te osoby czują się wyprowadzeni z równowagi, a potem często żałują podjętych działań. Inni rodzice natomiast stosują kary cielesne świadomie. Uważają, że to jest dobra metoda na korektę zachowania dziecka.
Czy dziecko staje się posłuszne pod wpływem kar cielesnych?
Kary fizyczne mogą służyć do korekty zachowania dziecka, posłuszeństwa. Posłuszeństwo może być natychmiastowe lub trwałe (długoterminowe). Z perspektywy rozwoju mózgu dziecka, rodzice powinni być zainteresowani w posłuszeństwie długotrwałym. Małe dzieci nie mają rozwiniętych procesów poznawczych. Kora przedczołowa rozwija się nawet do 28 roku życia! Dzieci ze względów biologicznych nie potrafią prawidłowo przyswajać, analizować, oceniać, przechowywać i odtwarzać dotychczasowe doświadczenia. Struktury pamięci i poziom zdolności samokontroli nie pozwala im wracać do sytuacji niebezpiecznych. Czyli wtedy, kiedy zostały ukarane. Nie potrafią przeanalizować sytuację aby nie powtórzyć danego zachowania. Dlatego kary fizyczne nie mogą być skuteczne, nie zapewnią długotrwałego posłuszeństwa. Dziecko zwyczajnie nie rozumie pojęcia „niebezpieczna sytuacja” i nie rozumie dlaczego dostało np. klapsa. Ponadto, kary fizyczne mają negatywne skutki. Warto sięgnąć po bezpieczniejsze metody wychowawczych, takie jak słowna korekta zachowania, tłumaczenie.
Co czuje dziecko, gdy jest karane fizycznie?
Doświadczenia bicia i agresji ze strony opiekuna wywołuje u dziecka lęk, przerażenie i inne negatywne emocje. Dziecko nie rozumie, dlaczego pewne zachowania nie są stosowne lub zakazane, ale za to będzie czuło upokorzenie, smutek, stres i traci zaufanie do opiekuna, który go krzywdzi, nie rozumiejąc dlaczego. Zdolności rozumowe dziecka rozwijają się stopniowo, ale gdy dziecko rozwija się w warunkach stresu i lęku, procesy te są zaburzane. Dotyczy to również dzieci w wieku szkolnym. Dzieci w tym okresie są na etapie rozwoju psychospołecznego: dziecko coraz bardziej oddala się od rodziców w stronę rówieśników. Także w tym wieku mogą nasilać się negatywne emocje wobec rodzica. Słabnąca więź pomiędzy rodzicem a nastolatkiem w okresie buntowniczym, gdy dziecko doświadcza kar fizycznych, prowadzi do tego, że u dziecka nie wykształcają się postawy moralne, a nawet może doprowadzić do zachowań przestępczych.
Co nasze społeczeństwo myśli o karach fizycznych?
„Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych” – przepis umieszczony w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wprowadzony w 2010 roku. Dane z analizy raportu Rzecznika Praw Dziecka (2017) dotyczącego wiedzy Polaków o zakazie kar cielesnych w Polsce wykazały, że co trzeci Polak posiada taką wiedzę, a także, wiedza ta maleje wraz z upływem czasu od wprowadzenia zakazu. Większość badanych popiera zakaz kar cielesnych, aczkolwiek zdecydowaną aprobatę wyraża co piąty badany. Do użycia klapsa, jako metody wychowawczej przyznaje się ponad połowa rodziców, a co czwarty z nich deklaruje, że używa tej metody od czasu do czasu. Jednak niezwykle trudno jest oszacować jakie są prawdziwe liczby w zakresie stosowania kar fizycznych.
Czy tendencja do akceptacji karania dzieci spada z roku na rok? Owszem, ale czy spada w związku z większą świadomością rodziców w wychowaniu dzieci czy z obawą przed przyznaniem się do akceptowania kar cielesnych wobec dziecka?
Dlaczego kary fizyczne są szkodliwe?
Istnieje coraz więcej dowodów naukowych na rzecz szkodliwości cielesnych kar. Między innymi, zostały wykryte takie związki, jak: lęki, depresja, myśli samobójcze i autoagresja, niska samoocena, problemy psychiczne i w zachowaniu, zaburzenia poznawcze, zaburzenia uwagi i koncentracji, zaburzenia rozwoju samoregulacji, normalizacja przemocy, nadużywanie substancji psychoaktywnych, skłonność do agresji, zaburzenia eksternalizacyjne. Poniżej, przedstawiono potencjalne konsekwencje i zagrożenia dla dziecka, wobec którego są stosowane kary fizyczne.
- Gorsza kondycja psychiczna
W badaniach osoby, które doświadczały kar fizycznych w dzieciństwie, są oceniane jako jednostki o gorszej kondycji psychicznej. Nawet nieznaczny poziom doświadczania kar fizycznych był skorelowany z wyższym poziomem dyskomfortu psychicznego, wysoki poziom napięcia, symptomy depresyjne, poczucie bezradności, tendencje samobójcze, tendencje do nadużywania substancji psychoaktywnych. - Osłabienie relacji dziecka z rodzicem
Dziecko doświadczające kar fizycznych nie czuje szacunku, nie staje się dobrym człowiekiem. Czuje złość, lęk, nienawiść i niepokój, które w trwały sposób wiążą się z poczuciem zaufania i bliskości z rodzicem. Ból motywuje do unikania sytuacji, które są jego źródłem, w związku z tym pojawia się tendencja do unikania i wycofywania się z relacji. Brak silnej, opartej na zaufaniu więzi z rodzicem nie pozwala dzieciom na przyjmowanie dobrych wartości, kształtowanie moralności. - Ograniczona internalizacja norm moralnych
W badaniach naukowych potwierdzono, że kary fizyczne są związane z ogólnym poziomem internalizacji norm moralnych. Dziecko karane jest pozbawione możliwości doświadczenia konsekwencji niewłaściwego zachowania, np. poczucie winy, chęć naprawy, zamiast tego generuje się w nim poczucie krzywdy, ból, upokorzenie. Nie kształtują się wtedy wewnętrzne przekonania i emocje, a jedynie sposób na unikanie sytuacji. - Podwyższenie poziomu agresji i zachowań antyspołecznych
Pomiędzy doświadczaniem kar cielesnych, a podejmowaniem zachowań agresywnych istnieje silny związek, co udowadniają liczne badania naukowe. Przemoc, kary fizyczne pokazują dzieciom, że taki sposób jest dobry na osiągnięcie pewnego celu lub rozwiązania pewnego problemu. W połączeniu z ograniczoną internalizacją norm moralnych, gorszą kondycją fizyczną i brakiem ufnej relacji do bliskiej osoby to powoduje wzrost ryzyka występowania zachowań antyspołecznych i agresywnych.
Zamiast karania, konsekwentnie rozmawiaj z dzieckiem
Kary fizyczne są mało skuteczne i prowadzą do negatywnych skutków w dojrzewaniu dziecka. Zwiększają poczucie bezradności, napięcie i lęk, depresję. Kary fizyczne zmniejszają więź pomiędzy opiekunem a dzieckiem. To wszystko zaburza proces kształtowania się moralności, samokontroli u dziecka i przyjmowanie zasad, które rodzice chcą im przekazać. Warto stosować bezprzemocowe metody wychowania. Takie jak konsekwentne tłumaczenie dziecku zagrożeń płynących od podejmowanych przez niego zachowań. To zbuduje dojrzałą osobowość z wysokim poziomem samokontroli, odpowiedzialności, empatii. A także, nauczy samodzielnego rozwiązywania problemów.
Literatura
- Halemba, K., & Izdebska, A. (2009). Kary fizyczne w wychowaniu dzieci–uwarunkowania i konsekwencje. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 8(3), 6-31.
- Jarosz, E. (2017). Przemoc w wychowaniu-kolejna odsłona społecznego kontekstu problemu: pedagogiczna analiza raportu Rzecznika Dziecka 2017.
- Jarosz, E. (2017). Przemoc w wychowaniu – czas z tym skończyć! Monitoring Rzecznika Praw Dziecka 2017. Koncepcja badań i opracowanie.
Zdjęcie autorstwa Guillaume de Germain, Unsplash