Tożsamość
Czyli to, kim jesteśmy, kim się czujemy i jak siebie postrzegamy W czasach nieustannych zmian społecznych, kulturowych i technologicznych, czy możemy świadomie przekształcić swoją tożsamość, Czy człowiek może zredefiniować siebie na poziomie psychicznym i biologicznym?
Możemy wyróżnić Tożsamość indywidualną, czyli osobistą wynika zarówno z naszej biologii, genów, jak i pochodzenia czy wychowania. Jej uksztaltowanie głownie Zależy od tego, w jaki sposób jesteśmy kształtowani przez nasze ciało i otoczenie. Możemy wpływać na niektóre jej aspekty.np. nasze cechy. Podejmowane przez nas decyzje, kształtują nas zmieniamy się, płeć, kolor skóry, narodowość, orientacja seksualna, są trwałe.
Według psychologa Erika Ericksona etapem dojrzewania człowieka jest kryzys tożsamości, który polega na odkryciu tego „kim jestem”. Jeśli uda nam się bez większych problemów przejść ten etap nasza osobowość będzie zintegrowana. Jednak zaburzenia na tym etapie powoduje zaburzony obraz samego siebie.
Kryzys tożsamości
Erik Erikson widział tożsamość ją jako wynik procesów rozwojowych, podkreślając rolę tzw. kryzysów tożsamości, które pojawiają się zwłaszcza w adolescencji. W późniejszych latach życie stawia przed nami kolejne wyzwania, które zmuszają do redefinicji siebie: zmiana pracy, rozwód, choroba, narodziny dziecka, migracja czy kryzysy egzystencjalne.
Z kolei według teorii narracyjnej McAdamsa, tożsamość konstruujemy poprzez opowieść o sobie – ciągłą, spójną historię, która nadaje sens naszym doświadczeniom. Świadoma zmiana tożsamości może zatem oznaczać zmianę tej narracji: z ofiary stajemy się osobą ocalałą, z osoby nieśmiałej – asertywną, z perfekcjonisty – kimś, kto pozwala sobie na błędy.
Tożsamość społeczna
przynależność jednostki do konkretnej grupy i obejmujące związane postawy, zachowania i normy społeczne. Jest Częścią odpowiedzi na pytanie, „kim jestem”, „jestem Australijczykiem”, „jestem katolikiem”.
Zmiana tożsamości
Tożsamość człowieka zmienia się pod wpływem osób znaczących. Pod wpływem innych osób kogoś ważnego mentora, nauczyciela, trenera, jeśli jest on dla nas autorytetem, pragniemy go naśladować, korzystamy z jego nauk i identyfikujemy się z wartościami jakie reprezentuje, a kontakt jest systematyczny i trwa dłuższy okres. Psychologia pozytywna wskazuje, że zmiana tożsamości może być świadomym wyborem, wynikającym z potrzeby samorealizacji. Abraham Maslow umieścił tę potrzebę na szczycie swojej hierarchii jako wyraz dążenia jednostki do pełni potencjału.
Z kolei psychoterapia, zwłaszcza podejście poznawczo-behawioralne, umożliwia aktywną modyfikację przekonań o sobie. Przykładowo, osoba cierpiąca na niską samoocenę może w toku terapii zmienić swoją narrację z „jestem nieudacznikiem” na „jestem kimś, kto uczy się na błędach i rozwija”.
Czasem pod wpływem nagłych i trudnych zdarzeń np. wypadek, bankructwo śmierć bliskiej osoby, czy ciężka choroba potrafią całkowicie zmienić człowieka i jego podejście do życia,
Neurobiologiczne podstawy tożsamości
Tożsamość jest zakorzeniona w pracy mózgu. Struktury takie jak kora przedczołowa (szczególnie przyśrodkowa kora przedczołowa), kora zakrętu obręczy, ciało migdałowate oraz hipokamp odgrywają kluczowe role w samoświadomości, podejmowaniu decyzji i pamięci autobiograficznej.
Neuroplastyczność mózgu — zdolność neuronów do tworzenia nowych połączeń — stanowi biologiczną podstawę dla zmiany tożsamości. Dzięki niej możliwa jest adaptacja do nowych warunków życia, uczenie się nowych ról społecznych, a także trwała modyfikacja przekonań.
Tożsamość: złożony konstrukt psychologiczny
W psychologii tożsamość traktowana jest jako dynamiczny konstrukt, kształtowany przez doświadczenia, relacje społeczne oraz refleksję nad sobą. Erik Erikson, jeden z kluczowych teoretyków rozwoju człowieka, uważał, że tożsamość formuje się etapami – zwłaszcza w okresie dorastania – i może ulegać kryzysom, które są jednocześnie szansą na rozwój.
Współczesna psychologia (np. teoria narracyjna Dana P. McAdamsa) pokazuje, że kształtujemy swoją tożsamość poprzez opowieści, jakie o sobie tworzymy – tzw. narracje tożsamościowe. Zmiana tożsamości może więc polegać na przeformułowaniu historii własnego życia.
McAdams wskazuje, że myślenie formalne dostarcza poznawczych środków do poszukiwania tożsamości. Wraz z pojawieniem się operacji formalnych młody człowiek nabywa umiejętność systematycznego dopasowywania szerokiej gamy hipotetycznych scenariuszy i ideałów do własnego życia (McAdams, 2001). (“Zagadnienie tożsamości w ujęciach D.P. McAdamsa i E.H. Eriksona / The …”)
Świadomość a decyzja o zmianie
Świadoma zmiana tożsamości jest potrzebna i Może wynikać z potrzeby wyjścia z destrukcyjnych wzorców, porzucenia narzuconych ról społecznych, lub chęci autentycznego życia. Kluczową rolę odgrywa tu samoświadomość zdolność do obserwacji siebie i refleksji nad swoim „ja”.
Psychoterapia (szczególnie psychoterapia poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, czy terapia ACT) oferuje narzędzia do eksploracji tożsamości i jej przekształcania. Psychologowie tacy jak Carl Rogers wskazywali, że warunkiem zmiany jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której jednostka może zbliżyć się do „ja idealnego” – czyli takiego obrazu siebie, który jest zgodny z jej wartościami i aspiracjami.
Neurobiologia zmiany: co mówi mózg?
Neuroplastyczność to zdolność mózgu do reorganizacji połączeń neuronalnych na skutek doświadczeń, nauki czy treningu. Każda zmiana myślenia, nawyków czy interpretacji siebie może – dosłownie – przekształcić struktury w mózgu.
Np. Joseph LeDoux pokazał, że procesy związane z pamięcią emocjonalną (np. trauma, lęki) są podatne na modyfikację. Terapie takie jak EMDR czy ekspozycja pomagają zmieniać nie tylko sposób myślenia, ale i działanie struktur jak ciało migdałowate.
Również Antonio Damasio, badając relację między emocjami a decyzjami, udowodnił, że emocje nie są przeszkodą w racjonalnym myśleniu – są jego fundamentem. To oznacza, że zmiana tożsamości wymaga nie tylko poznawczej decyzji, ale też emocjonalnego przetworzenia przeszłości.
Przykłady zmian tożsamości
Transformacje tożsamości zachodzą w różnych kontekstach:
• Osoby po doświadczeniu wypalenia zawodowego, które przestają się definiować przez pracę i odkrywają inne role życiowe.
• Osoby transpłciowe, które podejmują świadomą i często bolesną drogę do zgodności tożsamości płciowej.
• Osoby wychodzące z sekt, które muszą zbudować swoją tożsamość od nowa po opuszczeniu wspólnoty.
• Terapeuci, którzy sami przeszli kryzysy tożsamości i uczynili z nich źródło siły w pracy z innymi.
Podsumowanie
Czy możemy świadomie zmienić swoją tożsamość?
Tak, ale nie z dnia na dzień. Proces ten wymaga refleksji, odwagi, pracy nad sobą i – co ważne – neurobiologicznego wsparcia, które daje nam plastyczność mózgu. Zmiana tożsamości to nie tylko nowa fryzura czy nowy styl – to głęboka wewnętrzna rewolucja. Jak powiedział Jung: „Nie stajesz się oświecony przez wyobrażanie sobie światła, ale przez uświadomienie sobie ciemności”.
Całkowita zmiana osobowości nie jest możliwa. Nasze indywidualne cechy temperamentu, są stałe, uwarunkowane genetycznie. Możemy jednak pracować nad kształtowaniem siebie, sposobów reagowania, naszych przyzwyczajeń nawyków, postaw oraz nastawienia do życia. Możemy także doskonalić i szlifować swoje umiejętności Wszystko to może mieć wpływ na sposób, w jaki funkcjonujemy w świecie.
Bibliografia
https://pl.boell.org/pl/2020/11/26/co-jest-tozsamosc
https://perso.in/blog/czy-i-jak-mozna-zmienic-swoja-osobowosc
file:///C:/Users/admin/Downloads/6-Psychologia%20Rozwojowa_15-4.pdf
„de Barbaro, B., Józefik, B., Drożdżowicz, L. (2008) Terapia rodzin w zaburzeniach osobowości: wątpliwości i możliwości.” (“Czy i jak można zmienić swoją osobowość? – Test osobowości PERSO.IN”) Psychoterapia 1, s. 5–16.
Błaszczak, W. (2004). Rozwój osobowości po doświadczeniu realnego zagrożenia życia. Przegląd Psychologiczny, t. 47, Nr 1, 61-75. (“Czy i jak można zmienić swoją osobowość? – Test osobowości PERSO.IN”)
Hall, C., Lindzey, G., Campbell, J. (2019) Teorie osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2010). Rozwój potraumatyczny — charakterystyka i pomiar. Psychiatria t. 7, nr 4, 129–142.
Oleś, P., Kłosok-Ścibich, M. (2009). Syndrom Gauguina –zmiana tożsamości czy mit? (“Czy i jak można zmienić swoją osobowość? – Test osobowości PERSO.IN”) Psychologia Rozwojowa 1, 9-25
Rynio, A. (1997). Autorytet osób znaczących w kształtowaniu osobowości dojrzałej. Ethos 1 s.1-9.
