Ciąża jest czasem intensywnych zmian – zarówno fizycznych, hormonalnych, jak i emocjonalnych. Często przedstawiana jest jako okres radości i oczekiwania, dla wielu kobiet to również czas niepokoju, napięcia i stresu. Czy jednak stres przeżywany przez kobietę w ciąży może mieć wpływ na rozwój jej dziecka?
Czym jest stres prenatalny?
Stresem prenatalnym nazywamy stan przeciążenia emocjonalnego, którego doświadcza kobieta podczas ciąży. Może mieć różne źródła – problemy zdrowotne, lęk o poród, napięcia w związku, trudności finansowe, traumatyczne wydarzenia. O ile krótkotrwały stres nie jest szkodliwy, to stres chroniczny lub silny może wpływać nie tylko na samopoczucie przyszłej matki, ale również na rozwój fizjologiczny i emocjonalny płodu.
Zdaniem dr Anny Brzezińskiej (2014) – dziecko w łonie matki jest biologicznie i emocjonalnie z nią powiązane. Co za tym idzie – potrafi reagować na zmiany w jej organizmie, w tym na podwyższony poziom hormonów stresu, takich jak kortyzol i adrenalina.
Jak stres matki podczas ciąży wpływa na dziecko?
1. Wpływ na rozwój mózgu
Przeprowadzono wiele badań neurologicznych (por. Buss i in., 2012; Ogińska-Bulik, 2021), które wykazały, że długotrwały stres u ciężarnej może zaburzać rozwój struktur mózgowych dziecka – zwłaszcza tych odpowiedzialnych za regulację emocji, pamięć i reakcje lękowe. Może to zwiększać podatność dziecka na zaburzenia nastroju, lękowe i trudności poznawcze w przyszłości.
2. Układ krążenia i odporność
Nadmierny stres w ciąży wiąże się z większym ryzykiem niskiej masy urodzeniowej dziecka, wcześniactwa oraz problemów z regulacją ciśnienia i odpornością. Ciało matki, będąc w stanie mobilizacji, nie skupia się na „spokojnym rozwijaniu życia”, lecz działa w trybie przetrwania – co wpływa na środowisko hormonalne płodu.
3. Reaktywność emocjonalna dziecka
Dzieci matek, które w ciąży doświadczały przewlekłego stresu, częściej wykazują większą drażliwość, trudności z zasypianiem, nadwrażliwość na bodźce i większe ryzyko zaburzeń lękowych w wieku przedszkolnym i szkolnym. Nie jest to zależne od charakteru, lecz często uważane jest za efekt biologicznego zapisu stresu prenatalnego.
Badania naukowe potwierdzają
- Z badań prowadzonych na Uniwersytecie Warszawskim (Milewska & Szymczak, 2019) wynika, że wysoki poziom stresu u matki w trzecim trymestrze ciąży wiąże się z wyższym poziomem lęku i agresji u dziecka w wieku 3–4 lat.
- Holenderskie badania (Van den Bergh et al., 2017) pokazują, że dzieci matek zestresowanych w ciąży mają podwyższoną reaktywność układu limbicznego – co przekłada się na nadmierne reagowanie na stres w późniejszych latach.
Czy stres matki to wyrok?
Na szczęście – nie. Choć wpływ stresu prenatalnego jest udokumentowany, nie oznacza to z góry, że dziecko urodzi się z zaburzeniami. Wiele zależy od tego, co dzieje się później – od jakości opieki, wsparcia emocjonalnego, stylu więzi i warunków środowiskowych. Stres w ciąży może być czynnikiem ryzyka, ale nie determinantą. Jeżeli po narodzinach dziecko otoczone jest czułością, stabilnością i troską, jego układ nerwowy może się „przeprogramować” – mózg ma duże zdolności plastyczne, zwłaszcza w pierwszych latach życia.
Jak zadbać o siebie w ciąży?
– Rozpoznaj i nazwij swój stres
Nie tłum emocji. Jeżeli czujesz napięcie, lęk, frustrację – pozwól sobie to przeżyć. Zadbaj o rozmowę, dziennik emocji, medytację.
– Otaczaj się wspierającymi ludźmi
Wsparcie partnera, bliskich i specjalistów (np. położnej, psychologa) może znacząco zmniejszyć poziom napięcia.
– Rozważ wsparcie psychologiczne
Jeżeli stres jest silny i utrzymuje się długo, warto skorzystać z pomocy psychologa prenatalnego – to inwestycja nie tylko w zdrowie psychiczne matki, ale i dziecka.
– Daj sobie prawo do niedoskonałości
Nie musisz być idealną ciężarną. Wystarczy, że jesteś wystarczająco dobrą kobietą, która robi tyle, ile może – i to już bardzo dużo.
Podsumowanie
Stres przeżywany przez kobietę w ciąży ma wpływ na rozwój dziecka, ale nie musi decydować o jego przyszłości. Świadomość, troska o siebie i dostęp do wsparcia to najlepsza profilaktyka. Dbając o własny dobrostan, przyszła mama dba też o emocjonalne fundamenty swojego dziecka. A to inwestycja, która procentuje przez całe życie.
Bibliografia
Brzezińska, A. (2014). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: PWN.
Hornowska, E. (2021). Stres i jego konsekwencje w rozwoju dziecka. Warszawa: PWN.
Milewska, J., & Szymczak, M. (2019). Stres prenatalny a zachowanie dzieci w wieku przedszkolnym. Przegląd Psychologiczny, 62(1), 53–67.
Van den Bergh, B. R. H. i in. (2017). Prenatal developmental origins of behavior and mental health: The influence of maternal stress in pregnancy. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 117(1), 26–64.
