Przemoc cyfrowa w związku – jak rozpoznać kontrolę i nadużycia online?

Wstęp

Współczesne technologie cyfrowe zrewolucjonizowały sposób, w jaki komunikujemy się i budujemy relacje. Internet, smartfony oraz media społecznościowe stały się integralną częścią życia codziennego, także w relacjach partnerskich. Jednak równocześnie z rozwojem technologii pojawiły się nowe formy zagrożeń, w tym przemoc cyfrowa – narzędzie kontroli i nadużyć realizowane poprzez środki elektroniczne. Przemoc cyfrowa w związku stanowi poważny problem społeczny i psychologiczny, który wymaga rozpoznania i przeciwdziałania.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie, czym jest przemoc cyfrowa w relacjach partnerskich, jakie przyjmuje formy, jakie mechanizmy psychologiczne za nią stoją oraz jak ją rozpoznać i skutecznie przeciwdziałać jej negatywnym skutkom.

Definicja przemocy cyfrowej w związku

Przemoc cyfrowa (ang. digital abuse) odnosi się do działań kontrolujących, manipulacyjnych lub zastraszających partnera z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych. Może przybierać różne formy: od nieustannego monitorowania aktywności online, przez kontrolowanie kontaktów, aż po groźby i upokorzenia wysyłane za pomocą komunikatorów, mediów społecznościowych czy SMS-ów (Nowak, 2020).

Przemoc ta jest specyficzna ze względu na ciągły dostęp sprawcy do ofiary za pomocą technologii, co pozwala na nieustanną kontrolę i nasilenie poczucia zagrożenia (Kowalczyk, 2019). W odróżnieniu od tradycyjnych form przemocy psychicznej czy fizycznej, przemoc cyfrowa często pozostaje niezauważona przez otoczenie, co utrudnia jej rozpoznanie i reakcję.

Formy przemocy cyfrowej w związkach

Przemoc cyfrowa obejmuje szereg działań, które można podzielić na kilka głównych kategorii:

1. Inwigilacja i kontrola prywatności – śledzenie lokalizacji ofiary za pomocą GPS, przeglądanie wiadomości tekstowych i e-maili bez zgody, wymuszanie dostępu do kont na portalach społecznościowych czy aplikacjach komunikacyjnych (Sikora, 2021).
2. Ograniczanie kontaktów społecznych – sprawca wymusza na partnerze zerwanie relacji z przyjaciółmi, rodziną lub innymi osobami, kontrolując jednocześnie kontakty online i offline.
3. Groźby i zastraszanie – wysyłanie obraźliwych, manipulacyjnych lub zastraszających wiadomości, zarówno prywatnych, jak i publicznych (np. na forach czy mediach społecznościowych).
4. Upokarzanie i nękanie w sieci – publikowanie prywatnych zdjęć, filmów lub informacji bez zgody ofiary, co prowadzi do kompromitacji i narażenia na dalsze nadużycia (Ostrowska, 2018).
5. Wymuszanie zachowań – sprawca może używać technologii, by wymusić na partnerze określone zachowania, np. dostarczenie haseł, natychmiastowe odpowiedzi na wiadomości lub udostępnianie informacji o sobie.

Mechanizmy psychologiczne przemocy cyfrowej

Przemoc cyfrowa opiera się na mechanizmach kontroli, manipulacji i władzy, które są charakterystyczne dla przemocy psychicznej w związkach (Heszen & Sęk, 2007). Sprawca dąży do podporządkowania partnera poprzez budowanie w nim poczucia zagrożenia, lęku oraz ograniczanie jego autonomii.

Zjawisko to ma silne konsekwencje psychiczne dla ofiary. W wyniku ciągłego nadzoru i ograniczeń ofiary doświadczają wzrostu poziomu stresu, obniżenia poczucia własnej wartości, a także rozwoju symptomów depresyjnych i lękowych (Bomba, 2005). Wiele z tych osób czuje się osamotnionych i bezradnych, co utrudnia szukanie pomocy.

Jak rozpoznać przemoc cyfrową w związku?

Rozpoznanie przemocy cyfrowej wymaga uważności na pewne sygnały:

• Stałe żądania podawania haseł i dostępu do urządzeń – gdy partner naciska na ujawnienie haseł do kont e-mail, portali społecznościowych czy aplikacji komunikacyjnych.
• Monitorowanie lokalizacji – instalowanie aplikacji śledzących bez wiedzy drugiej osoby lub wymuszanie korzystania z takich funkcji w telefonie.
• Izolacja społeczna – ograniczanie kontaktów z bliskimi i znajomymi, kontrolowanie listy znajomych w mediach społecznościowych.
• Groźby i zastraszanie w wiadomościach – pojawienie się wiadomości o charakterze nękającym, zastraszającym lub manipulacyjnym.
• Obniżone poczucie własnej wartości i objawy psychiczne – lęki, stres, zaburzenia snu czy depresja, które pojawiają się wraz z nasilającą się kontrolą cyfrową (Ostrowska, 2018).

Przeciwdziałanie i pomoc

Przeciwdziałanie przemocy cyfrowej w związku wymaga kompleksowego podejścia:

1. Edukacja i podnoszenie świadomości – uświadamianie społeczeństwa, w tym młodych ludzi, na temat specyfiki przemocy cyfrowej i jej skutków (Majchrzak, 2021).
2. Bezpieczeństwo cyfrowe – nauka korzystania z ustawień prywatności, zmiana haseł, korzystanie z oprogramowania antywirusowego oraz regularne aktualizacje urządzeń.
3. Wsparcie psychologiczne – dostęp do terapii i poradnictwa dla osób doświadczających przemocy cyfrowej.
4. Wsparcie prawne i interwencja – zgłaszanie nadużyć odpowiednim służbom, korzystanie z pomocy prawnej, a także zgłaszanie przypadków naruszenia regulaminów portali społecznościowych (Kowalczyk, 2022).
5. Tworzenie bezpiecznych przestrzeni społecznych – rozwój inicjatyw społecznych, grup wsparcia i kampanii informacyjnych skierowanych do ofiar i sprawców przemocy cyfrowej.

Podsumowanie

Przemoc cyfrowa w związku to zjawisko, które wymaga szczególnej uwagi ze strony specjalistów, instytucji publicznych oraz społeczeństwa. Wykorzystanie technologii do kontroli i nadużyć może mieć niszczące skutki dla zdrowia psychicznego i jakości życia ofiar. Rozpoznanie sygnałów przemocy cyfrowej oraz edukacja w zakresie bezpieczeństwa cyfrowego stanowią klucz do ochrony i wsparcia osób dotkniętych tym problemem. Współczesne społeczeństwo musi podejmować zdecydowane działania, by zapobiegać i przeciwdziałać przemocy w każdej formie, również tej cyfrowej.

Bibliografia

Bomba, J. (red.). (2005). Psychiatria dzieci i młodzieży. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Heszen, I., & Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kowalczyk, P. (2022). Prawne aspekty przemocy cyfrowej w Polsce. Bezpieczeństwo w Sieci, 12(1), 34-42.

Kowalczyk, T. (2019). Technologia a przemoc w relacjach intymnych. Psychologia Społeczna, 24(3), 55-63.

Majchrzak, K. (2021). Edukacja cyfrowa jako narzędzie przeciwdziałania przemocy online. Edukacja i Technologia, 9(2), 66-75.

Nowak, M. (2020). Przemoc cyfrowa – zagrożenia i metody przeciwdziałania. Psychologia i Społeczeństwo, 15(4), 101-112.

Ostrowska, K. (2018). Psychologiczne konsekwencje przemocy w związkach. Psychologia Rozwojowa, 23(2), 45-58.

Sikora, T. (2021). Cyberprzemoc w relacjach intymnych – mechanizmy i wsparcie. Cyberbezpieczeństwo, 5(1), 27-39.