Dopamina – potocznie znana jako hormon nagrody lub motywacji, ma wiodący udział w powstawaniu uzależnień. Jednak o czym rzadko się mówi, gdy biegnie przez obwód dopaminy kontroli odpowiada za pokonywanie nałogów i za realizowanie planów długoterminowych. Poznajmy ją bliżej! Tajemnicza, potężna dopamina.
Na moim blogu jest już kilka wpisów na temat dopaminy i jej wpływu na uzależnienia cyfrowe i od substancji czy skłonność do niewierności i zdrady małżeńskiej:
Pętla dopaminowa, jak uzależniają treści cyfrowe? (w tym social media)
Czy granie w gry jest szkodliwe dla dziecka? Wpływ gier video na dzieci
Dlaczego sięgamy po alkohol pomimo przykrych konsekwencji?
Wierność małżeńska, a fantazjowanie o innej osobie
Pełna kontrola impulsów? Dopiero po 25 roku życia
Drugą jakże ważną stroną medalu jest to, że dopamina nie tylko sprzyja popadaniu w uzależnienia i pogoni za dającymi natychmiastową gratyfikację przyjemnościami. Za to odpowiedzialny jest tak zwany obwód dopaminy przyjemności, nazywany też czasem obwodem nagrody.
Jednak ten potężny neuroprzekaźnik, gdy biegnie tak zwanym obwodem dopaminy kontroli jest również odpowiedzialny za to, że ludzie mają siłę pokonać uzależnienia. Odpowiada również za samodyscyplinę i kontrolę impulsów. Daje ludziom napęd, samozaparcie i energię potrzebną do wykraczania poza to co znane, do podróży kosmicznych, opracowywania nowych wynalazków czy tworzenia wybitnych dzieł sztuki.
Obwód dopaminy kontroli biegnie przez płaty czołowe w korze mózgowej. Jest to obszar, który najdłużej dojrzewa (do około 25 roku życia). To w płatach czołowych rozważamy długofalowe skutki naszych działań, przewidujemy konsekwencje i dokonujemy rozbudowanego planowania.
Siła woli, a wychodzenie z nałogów
Siła woli jest jak mięsień, męczy się gdy go obciążamy. Dlatego prawdopodobnie każdy z nas doświadczył sytuacji, w której np. przez cały dzień się powstrzymywał przed czymś (np. jedzeniem słodyczy) i na wieczór hamulce mu puściły. Wytrzymałość „mięśnia” siły woli została przekroczona.
Dlatego do pokonania nałogów potrzeba czegoś więcej niż tylko siły woli, która służy jako hamulec awaryjny, do powstrzymywania się w sposób doraźny przed pokusami, a nie jako główny system hamulcowy.
W terapii uzależnień, uzależnione osoby nie wzmacniają swojej siły woli, tylko rozwijają, rozbudowują i zwiększają drożność obwodu dopaminy kontroli, wygaszając swoją podatność na uleganie impulsom i pokusom. Terapia uzależnień (np. terapeutyczne wzmacnianie motywacji do zmiany) skupia się na wygaszeniu pragnienia sięgania po używki na rzecz wzmocnienia pragnień, które są bardziej konstruktywne dla życia pacjenta i wymagają poruszania się po obwodzie dopaminy kontroli (np. pragnienie powrotu do zdrowia, pragnienie bycia lepszym małżonkiem lub rodzicem, pragnienie bezpieczeństwa finansowego).
Przykładowe metody terapeutycznej pracy z uzależnieniami:
- Terapeutyczne wzmacnianie motywacji do zmiany
- Program 12 kroków (np. AA)
- Terapia poznawczo-behawioralna
Jeśli interesuje Cię temat uzależnień sięgnij po książkę Gabora Mate „Bliskie spotkania z uzależnieniem. W świecie głodnych duchów”
Substancje uzależniające, jak choćby alkohol, są tak trudne do pokonania, że lekarze i pacjenci często określają je mianem wroga. Z tym wrogiem trzeba się liczyć, bo jest nie tylko potężny, ale i cwany.
Jednym z jego trików jest zaskakiwanie nas wyzwalaczami, wiodącymi do wzbudzenia głodu: zdjęciami z imprezy z przyjaciółmi, ulubioną szklaneczką, otwieraczem do butelek czy nawet kuchennym nożykiem, którego używaliśmy do krojenia cytryn. Te wyzwalacze bywają tak subtelne, że czasem człowiek uświadamia sobie ich istnienie dopiero wtedy, gdy poddaje się już pokusie. (…)
Ale pozbycie się wyzwalaczy nie wystarcza. Naukowcy niedawno odkryli, że uzależnienie od alkoholu zmienia działanie pewnych segmentów DNA, istotnych dla prawidłowego funkcjonowania obwodów dopaminowych w płatach czołowych.
Mózg chce więcej. Dopamina. Naturalny dopalacz. Daniel Z. Lieberman, Michael E. Long
Podobne wyniki badań dały badania nad wpływem uzależnienia od pornografii na płaty czołowe. Może być tak, że uzależnienia osłabiają szlak dopaminy kontroli, zaś wzmacniają obwód dopaminy nagrody. Możliwe, że stoi za tym prosta zasada, że te szlaki neuronowe, które są używane ulegają wzmocnieniu, zaś te nieużywane ulegają osłabieniu i powolnemu zanikowi.
Tak jak pisałam wcześniej obwód dopaminy kontroli kształtuje się aż do 25 roku życia. Z tego względu ekspozycja na uzależniające substancje czy produkty cyfrowe w młodym wieku bez nadzoru i kontroli dorosłych, którzy postawią granice i pokierują uwagą i wysiłkiem dziecka / nastolatka nie tylko w kierunku rozrywek dających natychmiastową gratyfikację i wzmacniających obwód dopaminy nagrody, może mieć daleko idące skutki na przyszłą podatność na uzależnienia i siłę obwodu dopaminy kontroli u młodego człowieka.
Obwód dopaminy kontroli
Kiedy dopamina porusza się szlakiem biegnącym przez płaty czołowe jesteśmy w stanie poświęcać swoją energię i wysiłki na „przyjemności” wyższego rzędu. To dzięki temu szlakowi jesteśmy w stanie zajmować się długofalowym planowaniem, matematyką, abstrakcyjnymi pojęciami, rozważać różne konsekwencje zdarzeń i przewidywać ciągi przyczynowo-skutkowe. Myślenie o odległych marzeniach i celach rozbudza w nas wtedy wytrwałość potrzebną do osięgnięcia celu oraz pokonania pokusy obwodu dopaminy nagrody, która obiecuje szybką gratyfikację np. po włączeniu serialu na Netflixie i biernym spędzeniu popołudnia.
Obwód dopaminy kontroli pozwala nam na chłodne, racjonalne kalkulacje. Szlak dopaminy kontroli nie tylko służy zaspokajaniu naszych długoterminowych pragnień i realizacji marzeń, ale także odpowiada za potrzebę dominacji nad otoczeniem. To dzięki temu obwodowi powstają również zupełnie nowe „światy” w postaci dzieł sztuki i wytworów wyobraźni i kreatywności ludzkiej.
Źródło:
„Mózg chce więcej. Dopamina. Naturalny dopalacz” Daniel Z. Lieberman, Michael E. Long
Zobacz też:
Skłonność do posłuszeństwa, a krzywdzenie innych. Eksperyment Milgrama
Bezpieczne i pozabezpieczne style przywiązania
Karta osobistych praw według Charlesa Whitfielda
Przemoc psychiczna i emocjonalna – przykłady
Zrzucanie napięcia, otrząsanie się z emocji – co to jest TRE ®?
