Jak wspierać dziecko z ADHD: strategie na poprawę koncentracji, redukcję impulsywności i ruchliwości

Data publikacji:

Spis treści

Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny. Nie może być podstawą do samoleczenia. Diagnoza ADHD powinna być przeprowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę, ponieważ jest to choroba neurorozwojowa. Specjaliści mogą leczyć zespół ADHD farmakologicznie, a także niefarmakologicznie. Autor artykułu przedstawia strategie wsparcia dziecka z ADHD w domu, w szkole oraz w każdym innym środowisku w oparciu o kategorie objawów w klasyfikacji ICD-10.

Czym jest ADHD?

Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jest to zaburzenie neurorozwojowe, najczęściej rozpoznawane w dzieciństwie. Główne kategorie objawów ADHD wg ICD-10 to: brak uwagi, nadmierna aktywność, impulsywność. Częstość występowania szacuje się na około 3-7,5% wśród dzieci. ADHD częściej zdarza się u chłopców, przy czym u chłopców przejawy ADHD są bardziej „jawne” niż u dziewczynek. Aby lepiej „zrozumieć” ADHD, warto zapoznać się z przyczynami występowania tego zespołu.

Jakie są przyczyny ADHD?

Obecnie uważa się, że główne czynniki wpływające na rozwój zespołu ADHD to czynniki genetyczne i środowiskowe. Poniżej zamieszczam opis głównych czynników.

  1. Czynniki genetyczne
    Prawdopodobnie, za większość objawów ADHD są odpowiedzialne czynniki genetyczne. To znaczy, że jeżeli matka lub ojciec byli dziećmi nadpobudliwymi, to prawdopodobieństwo wystąpienia tych że objawów u dziecka może sięgać 50%! Odpowiedzialnym za to ma być osłabienie działania dopaminy i noradrenaliny, które uczestniczą w przekazywaniu impulsów w układzie nerwowym. Substancje te, pomagają seleksjonować i przetwarzać informacje, skupiać się na wybranym bodźcu. Uczestniczą w kontroli naszego zachowania: wyhamowanie lub działanie. Gdy nie działają prawidłowo, dziecko nie jest w stanie optymalnie segregować docierające bodźce oraz rozdzielać uwagę pomiędzy czynnościami.
  2. Czynniki środowiskowe
    Czynniki środowiskowe mają znaczny wpływ na przebieg choroby. Mogą one sprawić, że choroba ujawni się szybciej lub odwrotnie, może pozostać całkowicie lub częściowo utajona. Czynniki środowiskowe, które mogą znacznie wpłynąć na ujawnienie/przebieg choroby to: środowisko prenatalne dziecka (warunki fizyczne, środowisko biochemiczne, środowisko biologiczne, interakcje z matką, czyli: nawyki żywieniowe i zdrowotne matki, stres, ciśnienie, hormony). Także, silna wczesna deprywacja emocjonalna, uszkodzenia OUN, toksyny środowiskowe (ołów, pestycydy), funkcjonowanie w rodzinie, relacje.

Jak ludzie postrzegają ADHD u dzieci?

Jeżeli dziecko ma ADHD, często spotyka się z łatkami takimi jak „łobuz”, „nieposłuszny/nieposłuszna”, „leniwy/leniwa”. Dziecko z ADHD może być opisywane słowami: „nie potrafi słuchać”, „nie potrafi usiedzieć w miejscu”, „nie słyszy co się mówi”, „lata w obłokach”, „narusza dyscyplinę”, „wstaje i chodzi podczas lekcji”, „trzeba powtarzać sto razy, żeby coś dotarło”.
Niezależnie od wieku, u dzieci z ADHD wyrożnia się trzy główne grupy objawów wg klasyfikacji ICD-10: impulsywność, zaburzenia uwagi/koncentracji i nadruchliwość. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że w zależności od wieku, jedna z grup objawów może bardziej się ujawniać niż inne. Na przykład, u dzieci w wieku 2-3 lat dominować może nadmierna ruchliwość.

Korzyści płynące z wczesnej diagnozy ADHD

Wykrycie u dziecka zespołu ADHD daje rodzicom i innym osobom w otoczeniu szansę na zrozumienie potrzeb dziecka. To z kolei pomoże w zapewnieniu dziecku odpowiednich warunków do najbardziej optymalnego funkcjonowania. Już samo zdiagnozowanie objawów charakterystycznych dla ADHD i świadomość rodziców oraz dzieci potrafi wywrzeć terapeutyczny efekt.
W następnej części artykułu przedstawię propozycję metod wsparcia dziecka w różnych środowiskach, między innymi w domu, w szkole. Metody te są zaprojektowane w oparciu o główne kategorie objawów ADHD w ICD-10, dlatego są szczególnie skuteczne. Te kategorie to: zaburzenie uwagi/koncentracji, impulsywność i nadmierna ruchliwość. Każdy z tych obszarów wymaga pewnych strategii, które pomogą dziecku lepiej okiełznać trudności ze skupieniem, impulsywnością i nadruchliwością. Metody są opisane z zastosowaniem strategii stosowanej analizy zachowania, co pozwala na ich praktyczne wykorzystanie. Skuteczność jest udowodniona naukowo, co potwierdza ich efektywność w terapii.

Po co wspierać dziecko z ADHD w oparciu o jego deficyty?

Zrozumienie czym jest ADHD u dzieci i stosowanie odpowiednich strategii wsparcia dziecka może znacząco poprawić jakość funkcjonowania dziecka w życiu codziennym. Akceptacja ruchliwości dziecka i nadanie mu strefy swobodnego ruchu, empatyczne zrozumienie emocji dziecka i nauczenie go zarządzania impulsywnością oraz wspieranie dziecka w zakresie podzielności i koncentracji uwagi – to kluczowe elementy w relacji i pracy z dzieckiem z ADHD. Oprócz opieki specjalistycznej (np. leczenie farmakologiczne zalecane przez psychiatrę), warto zastosować wyżej wymienione strategie, ponieważ te działania stanowią nieodłączny element wsparcia dzieci z ADHD.

Strategia na „impulsywność”

Do pewnego wieku dzieci mają trudność w regulowaniu emocji, szczególnie dzieci z ADHD. Warto wspomóc dziecko w zarządzaniu emocjami, w tym impulsywnością. Rozmawiajmy z dzieckiem o emocjach, o impulsywnym zachowaniu i wspólnie zaplanujmy co można z tym zrobić, zanim dojdzie do eskalacji emocji. Jednocześnie, można ustalić wspólne zasady zachowania. Jak to zrealizować w życiu? Sytuacja: dziecko w przedszkolu, 5 lat, podczas zajęć gdy się zdenerwuje, krzyczy na Panią wychowawczynię i używa obraźliwych słów. Co zrobić: Pani ustala zasadę dla siebie i wszystkich uczniów „Gdy ktoś się zdenerwuję, poczuje np.złóść, powinien podnieść rękę (zasada podniesienie ręki, gdy uczeń chce o coś zapytać powinna być ustalona przez nauczyciela na początku roku szkolnego jako sposób komunikacji dla wszystkich uczniów) i powiedzieć wychowawczyni o swoich emocjach. Następnie wspólnie z wychowawczynią dziecko szuka na sobie „złego robaczka”, łapie go, a potem „zły robaczek” jest wypuszczany przez okno. Pani powinna odrazu pochwalić dziecko za to, co wspólnie zrobili, aby dziecko uzyskało aprobatę społeczną. To sprawi, że dziecko będzie częściej używało takiego sposobu na negatywne emocje, ponieważ będzie to dla niego bardziej skuteczne. W tej sytuacji nie chodzi o to, aby ignorować czy bagatelizować emocje dziecka. Chodzi o to, aby w przedszkolu dziecko nie przejawiało niepożądanych społecznie zachowań. Zajęcia i lekcje nie są miejscem na terapie indywidualną dziecka. Zajęcia i lekcje, zatem, mogą być miejscem, gdzie dziecko jest nauczone pewnych sposobów kontrolowania swoich impulsów.

Strategia na „koncentracje uwagi”

Dziecko z ADHD nie jest niegrzeczne. Dziecko prawdopodobnie stara się, ale nie potrafi długo skupić się na jednej rzeczy. Zadbajmy o to, aby dziecko mogło skoncentrować się na jednym bodźcu, ograniczając inne ropzraszające bodźce. Uczmy dziecko, aby wykonywało jakąś czynność, koncentrując się tylko na tej czynności. Jak to zrobić w praktyce? Jeżeli dziecko ma problem ze spokojnym jedzeniem posiłku, włączenie mu bajek podczas tego procesu będzie nieodpowiednie. Dlaczego? Gdy dziecko jest niespokojne podczas jedzenia, a rodzic włącza mu bajke, dziecko kształtuje związki przyczynowo-skutkowe: jestem marudny i niespokojny podczas jedzenia -> dostaje bajkę! To uczy dziecko, że jeśli będzie niespokojne i zdekoncentrowane to otrzyma nagrodę, ulubioną bajkę. Bajka sprawi, że nieporządane zachowanie będzie zdarzało się częściej. W innym wypadku, gdy nakarmimy dziecko w ciszy, bez innych bodźców, a później pochwalimy dziecko (pochwały i akceptacja dla dzieci są bardzo ważne) za to, że pięknie spożył posiłek, kształtujemy w dziecku zachowanie pożądane.

Strategia na „ruchliwość”

Warto zaakceptować, że dziecko z ADHD jest bardziej ruchliwe. Natomiast, jeżeli nadmierna energia dziecka staje się problematyczna (np. gdy pracujesz w domu przy laptopie), spróbuj pokierować jego energią w pewną czynność. Możesz na przykład dać dziecku zadanie domowe, które wymaga zaangażowania i ruchu. A jeśli dziecko dostanie nagrodę za wykonaną czynność, chętniej będzie powtarzało ją w przyszłości. Kluczowym jest nagradzanie dziecka za pożądane dla nas zachowania, aby robiło to w przyszłości częściej.Zadbaj o odpowiednie otoczenie wokół dziecka. Otoczenie powinno sprzyjać rozwojowi dziecka, zainteresować go, nadawać mu różne możliwości. Możesz stworzyć niebanalny kącik „eksperymentów” lub inny kącik, w oparciu o zainteresowania dziecka. Niech to będzie przystań, gdzie dziecko chętnie się zatrzyma. Warto pochwalić dziecko, czas od czasu, że jest samodzielne i kreatywnie spędza czas.Spróbuj zidentyfikować, które aktywności ruchowe/sportowe najbardziej lubi dziecko. Daj mu możliwość biegania, poruszania się i wydatkowania nadmiaru energii. Dzięki aktywności fizycznej dziecko pozbędzie się napięcia i po zakończeniu aktywności będzie mu łatwiej przebywać w spokoju i ciszy. Warto pamiętać, że zabawy aktywne z innymi dziećmi nie warto praktykować bezpośrednio przed snem. Natomiast gra w piłkę z tatą będzie już mniej pobudzająca dla dziecka.

Literatura

  1. Tylżańowska-Kisiel, J. (2008). ADHD. Helion.
  2. Puto, K., & Wolańczyk, T. (2022). Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) – jak diagnozować i leczyć. Pediatria po Dyplomie, 06. https://podyplomie.pl/pediatria/38422,zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-adhd-jak-diagnozowac-i-leczyc?srsltid=AfmBOoq03dkh0CuLVmyL1SrO8TSAVBusZWR05x0a4d_AcEleZhWDiSha
  3. Suchowierska, M., Ostaszewski, P., & Bąbel, P. (2012). Terapia behawioralna dzieci z autyzmem. Teoria, badania i praktyka stosowanej analizy zachowania. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Zdjęcie autorstwa MI PHAM, Unsplash

Dodatkowe materiały

Skorzystaj z materiałów do autoterapii i wsparcia procesu terapeutycznego lub sięgnij po więcej pracując ze specjalistą.

Uleczyć traumę

Droga do uleczenia ran, które zostawiła w Tobie trauma zaczyna się tutaj🌈. 140 stron PDF wyczerpującego, holistycznego przewodnika do odzyskania wewnętrznej harmonii i spokoju.

Metoda Świadomej Sprawczości

Poznaj sposób zarządzania sobą dzięki zrozumieniu 8 imperatywów rozwoju, potrzeb ewolucyjnych i wzorców kulturowych.

Bezsenność

Praktyczny Zeszyt Terapeutyczny, który przyswoisz w jeden – dwa wieczory, a następnie będziesz w stanie wprowadzić realną zmianę w swoim życiu stosując Autoterapię Poznawczo Behawioralną Bezsenności.

Podziel się tym artykułem, jeśli uważasz że jest wartościowy. Udostępniając nasze treści wspierasz psychoedukację :-)

Facebook
Twitter
LinkedIn
WhatsApp
Telegram
Email

Kategorie:

Techniki terapeutyczne

Więcej kategorii

O czym chcesz dziś dowiedzieć się więcej?

Biologia i psychologia

Jak ewolucyjne mechanizmy i procesy biologiczne kształtują naszą psychikę, sposób myślenia i reakcje na świat.

Emocje i odczuwanie

Mechanizmy, które kształtują nasze emocje, granice i tożsamość, oraz sposoby, w jakie doświadczamy świata i siebie.

Myśli i umysł

Procesy, które stoją za naszym myśleniem, schematami i nawykami, oraz ich wpływ na nasze decyzje i postrzeganie rzeczywistości.

Relacje i społeczeństwo

Dynamika relacji międzyludzkich, od rodzinnych po społeczne, i mechanizmy, które wpływają na nasze zachowania w grupie.

Higiena cyfrowa

Wpływ technologii na naszą psychikę, relacje i emocje oraz mechanizmy zachowań w świecie cyfrowym.

Przewodnik Psychologiczny

Podstawy zrozumienia zaburzeń psychicznych, nurtów terapeutycznych i narzędzi wspierających zdrowie psychiczne.

Dodatkowe materiały

Skorzystaj z materiałów premium do autoterapii i wsparcia procesu terapeutycznego lub sięgnij po więcej pracując ze specjalistą.

Uleczyć traumę

Droga do uleczenia ran, które zostawiła w Tobie trauma zaczyna się tutaj🌈. 140 stron PDF wyczerpującego, holistycznego przewodnika do odzyskania wewnętrznej harmonii i spokoju.

Bezsenność

Praktyczny Zeszyt Terapeutyczny, który przyswoisz w jeden – dwa wieczory, a następnie będziesz w stanie wprowadzić realną zmianę w swoim życiu stosując Autoterapię Poznawczo Behawioralną Bezsenności.

Terapia Schematów

Materiały w tym zestawie opracowałam i wybrałam w taki sposób, by prowadziły Cię i wspierały na Twojej drodze do wzmocnienia trybu Zdrowego Dorosłego.

Metoda Świadomej Sprawczości

Poznaj sposób zarządzania sobą dzięki zrozumieniu 8 imperatywów rozwoju, potrzeb ewolucyjnych i wzorców kulturowych.