Dzieci i dorośli inaczej doświadczają miłości. Jednak jedna rzecz jest wspólna: żaden człowiek nie czuje się kochany, jeśli jego osobiste granice są lekceważone lub naruszane. Jesper Juul

W tym artykule przedstawię, w jaki sposób dbać o własną przestrzeń w relacjach z dziećmi. Opowiem, jak można to zrobić, nie tracąc wzajemnego zaufania, bliskości i nie wyrządzając krzywdy dzieciom. Dowiesz się także, jak pomóc dziecku odkryć swoje granice i szanować granice rodzica.

Poznawanie granic

W życiu społecznym nasze relacje z ludźmi opierają się na pewnych zasadach społecznych. W życiu rodzinnym panuje inna przestrzeń – bliskość. Gdy dziecko dąży do bliskości, może przekroczyć granice rodzica. I właśnie w ten sposób przynosi rodzicowi wielki dar – szansę na odkrycie własnych potrzeb, pragnień i granic.
Poznawanie własnych granic to proces długi. A jeszcze dłuższym procesem może okazać się próba zakomunikowania swoich granic bliskim. Poznawanie własnych granic to także proces nieprosty, ponieważ poznajemy je wtedy, gdy ktoś je przekroczy. I możliwe, że my też dostrzegamy cudze granice w momencie, gdy je przekraczamy.
Współcześni rodzice mają dzisiaj wyjątkowe zadanie. Powinni dać dzieciom możliwość wyboru i podejmowania decyzji, ale nie mogą oddać przywództwa w ręce swoich dzieci. Tę umiejętność można rozwijać w relacji z dzieckiem. Może to prowadzić do konfliktów, frustracji i złości zarówno po stronie dzieci, jak i rodziców. Takie konflikty nie są oznaką tego, że rodzice sobie nie radzą. Konflikt to szansa na naukę. Należy jednak pamiętać, że to rodzice powinni ponosić odpowiedzialność za konflikty. Również to rodzice powinni przewodzić w nauce poznawania granic w rodzinie. Każdy rodzic sam musi ustalić granice, które chce wyznaczyć wokół siebie, aby czuć się dobrze ze sobą i swoimi dziećmi.

Władza rodziców

Władza rodziców określa się w obszarach: prawnym, ekonomicznym, fizycznym i psychicznym. Obecnie cywilizacja się rozwija. Dotarliśmy do takiego poziomu, na którym przemoc została zniesiona jako środek władzy. Mówimy nie tylko o przemocy fizycznej, ale także o psychicznej. Przemoc psychiczna nie różni się niczym od przemocy fizycznej pod względem szkodliwości. W miejscu, gdzie kiedyś była przemoc, pozostała pusta przestrzeń. Rodzice szukają nowych metod, aby wypełnić tę pustkę. Niektórzy nigdy nie mówią dziecku „NIE”. Inni poświęcają swój wolny czas tylko dzieciom. Część rodziców oddaje decyzyjność w ręce dziecka, produkując konflikty o władzę w domu. Jednak te eksperymenty są potrzebne, aby dorośli odnaleźli konstruktywny sposób używania władzy rodzicielskiej.

Granice ogólne

W tym artykule opowiem o dwóch rodzajach granic: granicach ogólnych i osobistych. Prawie codziennie rodzic razem z dzieckiem odkrywa granice. Granice są równorzędne, co oznacza, że granice każdego człowieka, małego i dorosłego, mają tę samą wartość.
Pierwszy rodzaj granic to ogólne granice. Są one określone jako pewne zasady w społeczeństwie, organizacji, szkole czy rodzinie. To ogólne normy kulturowe, powszechnie akceptowane. Kiedyś w rodzinach komunikowano się na zasadzie granic ogólnych. Często używano stwierdzeń takich jak: „tak się nie robi”, „co inni powiedzą”. Było dużo reguł, zadań, obowiązków, przymusu i nakazów. Nie ma żadnych obiektywnych przesłanek ku temu, aby uważać, że takie reguły są dobre. Często reguły te nie przynoszą rezultatów. W dzisiejszych rodzinach komunikowanie się na podstawie granic ogólnych jest niewystarczające lub nieużyteczne. Obecnie proponowane jest wychowanie autorytatywne jako najbardziej optymalne, z poszanowaniem granic osobistych.

Granice osobiste

Granice osobiste to granice indywidualne każdej jednostki. Te granice mogą być uwarunkowane biologią i genetyką, osobowością, temperamentem lub doświadczeniem, a także wartościami czy nastrojem. W kontekście granic osobistych ważne jest mówienie o tym, co myślimy i co czujemy. Jak wygląda komunikacja rodzica z dzieckiem, w której szanujemy granice swoje i dziecka, a jednocześnie pełnimy rolę rodzica jako przywódcy? Podam przykład:

1. Dziecko mówi, że nie chce dzisiaj iść do szkoły, chce zostać w domu. Jeżeli rodzic się z tym nie zgadza, może odpowiedzieć: „Rozumiem, że nie chcesz iść do szkoły. Musisz jednak pójść, ponieważ ja dzisiaj nie chcę zwalniać się z pracy”.

2. Córka wybiera sukienkę, bardzo chce ją ubrać do szkoły, ale kiedy mama na to nie pozwala, zaczyna krzyczeć i bić pięściami w podłogę. Jak mama może zareagować, uwzględniając swoje i dziecka granice? „W tej sukience pięknie wyglądasz. Lubię, jak ją ubierasz. Dzisiaj jednak jest zimno, dlatego nie chcę, żebyś ją ubrała. Nie! Jest zimno i nie zgadzam się na to”.

Wielu z nas potrzebuje treningu, aby optymalnie wyrażać siebie. Proszę zwrócić uwagę, że w tych przykładach rodzic wyraża się w sposób osobisty, np. „ja nie chcę”. Jeżeli rodzic nie potrafi mówić w sposób osobisty, dziecko nie dowie się, kim jest jego rodzic. Niektórzy ludzie twierdzą, że dzieci przekraczają granice dorosłych, aby sprawdzić, jak daleko mogą się posunąć. To twierdzenie nie jest słuszne. Dzieci w taki sposób po prostu poszukują granic. W czasie poszukiwania granic dziecko może być niespokojne, nadaktywne, niepewne, samotne lub pasywne. Jeżeli rodzic ma problem z ustaleniem granicy z dzieckiem, może zadać sobie trzy pytania:

Granice dziecka

W związku z tym, że dzieci nie potrafią same zadbać o siebie, rodzice niosą podwójną odpowiedzialność – za własne granice oraz za granice dziecka. To rodzice uczą dzieci respektowania granic, a dziecko uczy się stopniowo rozpoznawać granice rodzica, obserwując, jak ten dba o siebie. Jeśli rodzice będą naruszać granice dziecka, ono przestanie szanować zarówno własne granice, jak i granice innych ludzi. Z kolei, jeśli granice dziecka będą ignorowane, może ono stać się zamknięte w sobie, bądź rozwinąć zachowania autodestrukcyjne. Ponadto, jeżeli rodzice będą zadawać ból dziecku, dziecko nauczy się tego i zacznie zadawać ból innym. Warto uważnie obserwować dziecko i reagować na jego potrzeby, tak by czuło się kochane i szanowane. Kiedy dziecko doświadczy zranienia, nie przestaje kochać rodzica, ale może zacząć mniej kochać siebie. Jeśli dziecko odrzuca łyżkę z jedzeniem, to sygnalizuje, że mówi „Nie chcę już jeść”. Jeśli odwraca głowę od buziaka, oznacza to „Wystarczy”. Rodzice muszą zwracać szczególną uwagę na reakcje dziecka i traktować je poważnie.

Słowa są ważne

Przypomnijmy sobie jeszcze raz, jak brzmią reakcje rodziców oparte na poszanowaniu swoich i dziecka granic. Na przykład, jeśli dziecko skacze o późnej godzinie po łóżku, warto powiedzieć: „Widzę, że chcesz się jeszcze pobawić. Ale ja już nie chcę”. A co, jeżeli się nie uda tak zareagować ? Co się dzieje, gdy ojciec dziecka wraca z pracy i krzyczy w złości na swojego syna, że znowu gra w gry na jego komputerze cały dzień? Czy to jest wielka krzywda dla dziecka? Wszystko zależy od tego, jakie słowa wykrzyknie.

Emocje rodziców same w sobie nie są w stanie skrzywdzić dziecka. Jednak słowa, które towarzyszą tym emocjom, mogą wyrządzić realną krzywdę. Jeżeli wściekły rodzic krzyczy: „Do jasnej cholery, to jest mój komputer! Nie zgadzam się na to, abyś korzystał z niego bez mojej wiedzy!” – w tym wypadku syn się przestraszy. Ale taki komunikat nie zrani go. Jeżeli jednak ojciec wściekle wykrzyknie: „Ty smarkaczu, do niczego się nie nadajesz! Czy jesteś niepełnosprawny umysłowo, że tak ciężko Ci pojąć, że nie pozwalam na granie na moim komputerze?” Tutaj sytuacja jest inna. Taki komunikat głęboko rani dziecko, nadszarpuje jego zaufanie i oddala go od ojca, który nigdy nie zrozumie co się dzieje z jego synem.

Odpowiedzialność za jakość wzajemnych relacji nie może być przekazywana ani dzielona z dziećmi, ponieważ może to obciążyć ich siły. Jeśli rodzic nie zadbał o to wcześniej, powinien wziąć odpowiedzialność za to, co już się wydarzyło, i poszukiwać sposobów, by uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości. Warto pamiętać, aby wyrażać się w sposób osobisty, mówiąc o swoich potrzebach. Ukrywanie własnych potrzeb przed dzieckiem sprawia, że rodzice stają się mniej prawdziwi, a przez to mniej bliscy. A miłość bez bliskości nie istnieje.

Literatura

1. Juul, J. (2020). O granicach. Kompetentne relacje z dzieckiem. Mind.
2. Zdjęcie: https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/trzy-pary-butow-na-brazowym-dywanie-1909015/