Filtr mentalny to jedno ze zniekształceń poznawczych. Są to uproszczone sposoby myślenia o rzeczywistości. Dają proste odpowiedzi, jednak zazwyczaj przyczyniają się do obniżenia jakości naszego życia. Utrudniają dostrzeżenie niuansów, możliwości i porozumienia z drugim człowiekiem.
Jest ich bardzo wiele, warto jednak mieć świadomość, że istnieją. Wszyscy ulegamy im w mniejszym lub większym stopniu. W łagodnej formie mogą nam utrudniać realistyczną samoocenę i powodować konflikty z partnerem. W zaawansowanej formie mogą być przyczyną nerwicy lękowej czy depresji.
Ten artykuł jest częścią cyklu wpisów o zniekształceniach poznawczych:
Zniekształcenia poznawcze. Myślenie dychotomiczne „wszystko albo nic”
Zniekształcenia poznawcze: Nadmierne uogólnianie
Zniekształcenia poznawcze: Czytanie w myślach
Zniekształcenia poznawcze: Odrzucanie pozytywów
Zniekształcenie poznawcze: Nadużywanie imperatywów
Zniekształcenie poznawcze: Uzasadnienie emocjonalne
Zniekształcenie poznawcze: Przepowiadanie przyszłości
Filtr mentalny
Wszyscy mamy tendencję do zawężania swojego myślenia. Jeśli poproszę Cię, żebyś zwrócił uwagę na zielone przedmioty w swoim otoczeniu, natychmiast włączy Ci się filtr mentalny, który wyłapie zielone przedmioty z otoczenia. Co ciekawe, jeśli poproszę Cię o coś odwrotnego – żebyś nie zwracał uwagi na zielone przedmioty, stanie się dokładnie to samo. Twoja uwaga wyłapie zielony kolor z otoczenia. To naturalny mechanizm naszej uwagi, który ułatwia przeszukiwanie otoczenia w poszukiwaniu znaczących elementów (np. jagód w lesie).
Możemy go wykorzystać na swoją korzyść, ale może też obrócić się przeciwko nam. O zniekształceniu poznawczym mówimy, kiedy stale postrzegamy siebie i otoczenie przez pryzmat ograniczonego filtru. Zazwyczaj przybiera to formę skupiania się wyłącznie na negatywnych aspektach sytuacji z pomijaniem pozytywnych i neutralnych aspektów. Wybieranie faktów pod własne przekonania i tezy, pomijanie tych, które im przeczą. To zniekształcenie poznawcze szczególnie sprzyja depresji i zaburzeniom lękowym.
Przykłady:
| Zniekształcenie poznawcze: Filtr mentalny | Rzeczywistość | Alternatywne myśli |
| (po odmowie dalszego wspólnego czytania) Zaniedbuję własne dzieci. | Czytałam z dziećmi przez pół godziny książeczki przed spaniem. Chcieli jeszcze raz, ale odmówiłam, bo czułam się zmęczona. Codziennie poświęcam czas na wspólną zabawę, na czułość i staram się zaspokajać ich potrzeby, mimo, że czasem muszę im odmówić. | Zadbałam o potrzeby dzieci, teraz mam prawo zadbać o swoje. To, że dzieci czegoś chcą, a ja nie chcę im tego dać, nie oznacza, że jestem złą matką. To nie oznacza, że jestem fatalną matką, wręcz przeciwnie, może oznaczać, że jestem dobrą matką. To jest rola rodzica – nakreślić ramy i dbać o spełnienie potrzeb wszystkich domowników, łącznie z moimi. Teraz dla mnie jest czas odpoczynku, a dla dzieci czas spania. |
| (po publicznym ujawnieniu braku w wiedzy) Jestem niedouczony. | Wydało się, że nie znałem pojęcia ekonomicznego. | Jest wiele sytuacji w których zabłysnąłem wiedzą i są dziedziny w których wiem bardzo dużo. To, że teraz ich nie pamiętam i przypominają mi się tylko te potwierdzające to jak się czuję (zawstydzony), to jest zniekształcenie poznawcze, moja uwaga filtruje wspomnienia, które pasują do obecnej sytuacji. Nie wszyscy ludzie znają wszystkie pojęcia ekonomiczne i ja też nie muszę znać ich wszystkich. Wciąż się uczę i mam prawo czegoś nie wiedzieć. |
| Mój partner nie poświęca mi czasu i uwagi | Partner chce spędzić wieczór na własnych sprawach i zrelaksować się w słuchawkach na uszach, ponieważ potrzebuje czasu sam ze sobą, by skutecznie odpocząć. | Ten wieczór mój partner chce odpocząć samotnie, ale w ciągu tygodnia daje mi wiele razy odczuć, że jestem dla niego ważna. Odbieram to, że partner chce dziś się odciąć ode mnie słuchawkami jako odrzucenie, jednak poza tą konkretną sytuacją, daje mi wiele wyrazów zaangażowania i troski, które obecnie filtruję i skupiam uwagę tylko na sytuacjach, które potwierdzają to jak się czuję (odrzucona). To jest zniekształcenie poznawcze, a nie prawda. |
Dziękuję za Twoją uwagę. Jeśli chcesz być ze mną w bliższym kontakcie, zapraszam Cię na mój Instagram @higienamyslenia, na Facebook @higienamyslenia, na YouTube @higienamyslenia i podcast higiena myślenia, który znajdziesz na Spotify i Google Podcasts.
Zdjęcie autorstwa Stephen Kraakmo, Unsplash
Inne artykuły, które mogą Ci się spodobać:
Pętla dopaminowa, czyli jak uzależniają treści cyfrowe
Cyfrowy detoks, jak odpocząć od social media?
„Co ludzie pomyślą?” Jak pokonać lęk przed opinią innych
Pułapka „Mam nadzieję, że nie wyszło na to, że jestem…”
Pułapka: Szukanie aprobaty u innych
Najbardziej inkluzywne słowa jakie znam
Dlaczego sięgamy po alkohol pomimo przykrych konsekwencji?
