Wstęp

Pani Ania po raz dziesiąty otwiera dokument w Wordzie. Miała go wysłać godzinę temu, ale cały czas coś nie pasuje. Przecinek jest nie tam gdzie trzeba. Tekst wyjustowany, ale czy na pewno dobrze wygląda? Raport powinien być wysłany godzinę temu, a ona dalej przeczesuje wzrokiem każdą linijkę tekstu w poszukiwaniu błędów, które należy natychmiast poprawić. „Nie mogę pozwolić żeby ktoś zobaczył to w takim stanie” – pomyślała Ania unosząc dłoń nad myszką. „To musi być idealne, absolutnie idealne”. Spojrzała ostatni raz na tekst i zamknęła oczy klikając przycisk wyślij. W tym momencie jak tabun koni przez jej głowę przebiegły myśli: „ a co jeśli nie zauważyłam jakiegoś błędu”, „co jeśli wygląda na nieprofesjonalny”, „ czy wszyscy pomyślą, że nie potrafię napisać dobrego raportu?”.

Opis

Opisana scena pozwala zrozumieć jak wyglądają typowe zachowania i myśli osoby z osobowością obsesyjno-kompulsywną. W literaturze psychologicznej i psychiatrycznej spotyka się również termin osobowość anankastyczna, który odnosi się do tego samego zjawiska. Charakteryzuje się ona sztywnością w przestrzeganiu reguł, perfekcjonizmem, potrzebą kontroli i zbyt dużym przywiązaniem do zasad. Warto dodać, że osobowość anankastyczna zgodnie z klasyfikacją DSM-5 znajduje się w tak zwanej wiązce C osobowości, która obejmuje osobowości lękowe. Do tej samej grupy należą osobowość unikająca i zależna.

Przyznam, że zawsze czytając o tym zastanawiałam się skąd pochodzi nazwa „anankastyczna” i dlaczego używamy dwóch terminów ( anankastyczne i OCPD). Wydaje mi się to mylące i wygląda jak dwa różne pojęcia opisujące różne rzeczy. Przeszukując zasoby internetu i własną, skromną biblioteczkę, okazało się, że słowo „anankastyczna” pochodzi od greckiego słowa „Ananke” i oznacza przymus, co doskonale pasuje do potrzeby kontroli i perfekcjonizmu. Jednak w nowszych klasyfikacjach, jak DSM (Diagnostic Statictical Manual of Mental Discorders) zaczęto stosować termin ( obsessive – compulsive personality discorder). Dlaczego? Wydaje mi się, że zmiana terminologii miała na celu ujednolicenie klasyfikacji wprowadzając bardziej spójną terminologię i pozwalając na lepsze zrozumienie objawów związanych z tą osobowością.

Wiem, że pojawiło się trochę trudnych, angielskich słów, ale drogi czytelniku nie uciekaj. Nie mam zamiaru trzymać cię w gąszczu terminologii.

Osobowość – obsesyjno – kompulsywna

Osobowość impulsywna-kompulsywna wiąże się nie tylko z wysokimi wymaganiami wobec siebie ale także z oczekiwaniami wobec innych i silną potrzeba kontroli, nadzorowania czy inni wykonują swoje zadania dosyć dobrze, zgodnie z wygórowanymi standardami. Osoby z OCPD dążą do perfekcji w każdej dziedzinie życia, a każde, nawet najmniejsze odstępstwo od „ich normy” wywołuje frustrację i niepokój. Wyobraź sobie męża, który wścieka się na żonę z powodu, źle – jego zdaniem, wyprasowanej koszuli: -„Jak można nie widzieć tych zagnieceń!”, krzyczy wymachując jej przed nosem białym materiałem. „ Gdzie ty masz oczy, możesz okazać mi choć minimum szacunku i zrobić dobrze to, o co cię proszę.” Mężczyzna jest wzburzony, a jego ton wskazuje na głębokie niezadowolenie i brak tolerancji na jakiekolwiek niedoskonałości. W końcu perfekcja to dla niego nie tylko kwestia estetyki ale też to jak wszystko musi wyglądać i funkcjonować. Zagięcie koszuli jest więc zamachem na jego idealny wizerunek.

Różnica między osobowością, a zaburzeniem

Choć takie zachowanie wynika z cech osobowości istotne jest zrozumienie różnicy między osobowością, a zaburzeniem osobowości. Dla osób z OCPD dążenie do perfekcji jest spójne z ich przekonaniami i oczekiwaniami wobec siebie i innych. W przeciwieństwie do nich osoby z OCD czyli obsesyjno-kompulsywnym zaburzeniem osobowości doświadczają niechcianych, uciążliwych myśli (obsesji), które wywołują napięcie oraz przymusu wykonania określonych czynności (kompulsji) w celu jego redukcji. Kluczowe w rozróżnieniu jest również cierpienie jednostki. Osobowość anankastyczna choć może być uciążliwa dla otoczenia i samej jednostki nie wiąże się z cierpieniem subiektywnym. Takie osoby są nawet przekonane o słuszności swoich zachowań i zasad, a ich dążenie do perfekcji wydaje się dla nich naturalne i zgodne z ich wartościami. Z kolei u osób z zaburzeniem, napięcia i kompulsję są wyraźnie źródłem dyskomfortu i cierpienia.

Zaburzenie

Osoba dotknięta zaburzeniem zdaje sobie sprawę z bezsensowności zachowań jednak nie może przestać ich wykonywać. Przykładem może być już klasyczne kompulsywne mycie rąk ale też: mieszanie kawy odpowiednią ilośc razy w odpowiednią stronę, albo obsesyjne sprawdzanie szczelności drzwi i okien. Kompulsję przyjmują formę rytuałów, których pominięcie powoduje duży dyskomfort i lęk, a często osoba, nie jest w staniezaprzestać tym czynnościom. Kolejna różnica między tymi pojęciami pojawia się już, w sumie nasamym początku i dotyczy natury ich powstania.

Osobowość kształtuje się przez całe życie przez doświadczenia, ale jest stosunkowo trwała i stabilna. Zaburzenie pojawia się w wyniku wytrącenia jednostki z jej normalnego funkcjonowania psychicznego często na skutek traumy lub innych trudnych okoliczności. Pojawia się więc w określonym momencie życia w odpowiedzi na konkretne sytuacje. Warto także zauważyć, że zaburzenie można leczyć na przykład poprzez terapię poznawczo –behawioralną, która pomaga złagodzić objawy i poprawić jakość życia. Osobowość, choć zmienia się przez całe życie również w odpowiedzi na doświadczenia nie wymaga interwencji terapeutycznej.

Zrozumienie tych różnic jest dość ważne i kluczowe. W internecie znaleźć można mnóstwo testów, które mają za zadanie sprawdzić czy masz osobowość obsesyjno – kompulsywną czy zaburzenie. Nie zastąpią one jednak profesjonalnej opinii i diagnozy psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Takie testy mogą służyć jedynie jako narzędzia do wstępnego wglądu w siebie jednak po kompetentną diagnozę warto udać się do specjalisty.

Źródła:

• https://www.mywayclinic.online/testy-online/test-na-zaburzenia-obsesyjno-kompulsyjne-ocd
• https://www.terapiadbt.pl/nie-moge-popelniac-bledow-czyli-obsesyjno-kompulsyjne-zaburzenie-osobowosci/

Literatura:

• Millon, T., & Davis, R. (2000). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Rozdział‚ 6. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.